Mỹ đang đe dọa loại bỏ Nga khỏi Hiệp hội Viễn thông Tài chính Liên ngân hàng Toàn cầu SWIFT nhằm ngăn chặn Nga xâm lược Ukraine. Điều này sẽ phá hủy nền kinh tế Nga, đẩy nước này xích lại gần hơn với Trung Quốc.
SWIFT được thành lập vào năm 1973, là một nền tảng liên lạc được các ngân hàng, công ty môi giới, và các tổ chức tài chính sử dụng để thực hiện các khoản thanh toán ở khắp các quốc gia. Mỗi năm, SWIFT truyền đi khoảng 10 tỷ thông điệp giữa 11.000 tổ chức tài chính tại hơn 200 quốc gia và các cơ quan liên quan; đồng thời xử lý hàng ngàn tỷ USD giao dịch.
Hệ thống SWIFT nằm dưới sự quản lý của luật pháp Bỉ và châu Âu, và được giám sát bởi các Ngân hàng Trung ương G10. Do đó, SWIFT sẽ không bắt buộc phải đáp ứng các yêu cầu từ phía Mỹ. Tuy nhiên, Washington có thể gây áp lực buộc nền tảng này phải tuân thủ đề xuất của Mỹ, như đã làm vào năm 2012 khi Mỹ muốn loại bỏ các ngân hàng Iran.
Nếu bị Mỹ loại khỏi SWIFT, kinh tế Nga sẽ thiệt hại nặng nề
Mỹ có ảnh hưởng to lớn đối với SWIFT vì có đến gần 80% thương mại toàn cầu giao dịch bằng đồng USD. Hầu hết số USD đó được chuyển qua SWIFT để đến các ngân hàng của Mỹ. Thuyết phục SWIFT loại bỏ Nga, Mỹ chỉ cần đe dọa đưa các ngân hàng của chính mình ra khỏi hệ thống.
Mỹ không phải là quốc gia duy nhất yêu cầu ‘ngắt kết nối’ Nga với SWIFT. Năm 2014, Vương quốc Anh đã đề xuất với các nhà lãnh đạo châu Âu về việc loại trừ Nga khỏi SWIFT. Tháng 04/2021, Nghị viện châu Âu đã thông qua nghị quyết chặn quyền truy cập của Nga vào SWIFT nếu quân đội Nga xâm lược Ukraine.
Khi Nga đối mặt với việc bị xóa tên khỏi SWIFT vào năm 2014, Thủ tướng Dmitry Medvedev khi đó đã tuyên bố rằng, hành động đó tương đương với “một lời tuyên chiến”. Lý do ông đưa ra lập trường gay gắt như vậy là bởi nền kinh tế Nga sẽ bị tàn phá nặng nề nếu không còn tiếp cận được với nền tảng tài chính quốc tế. Nga sẽ không thể tiến hành hoạt động kinh doanh quốc tế vì không có cách nào để chuyển tiền qua biên giới.
Khi Iran bị loại khỏi SWIFT, đất nước này đã trải qua rất nhiều khó khăn, nhưng chưa đến mức thảm họa, bởi Iran chỉ mới chỉ tham gia phần nào vào nền kinh tế toàn cầu.
Trong khi đó, Nga sẽ chịu những tác động mạnh mẽ hơn do đã tích hợp nhiều hơn với hệ thống. Về cơ bản, Nga sẽ không thể xuất khẩu dầu và khí đốt tự nhiên. Đồng rúp sẽ sụt giá và dòng vốn đầu tư sẽ ồ ạt chảy ra khỏi Nga. Cựu Bộ trưởng Tài chính Alexei Kudrin dự báo rằng việc mất quyền truy cập vào SWIFT có thể làm giảm 5% GDP của Nga.
Cách thức Nga đối phó nếu bị Mỹ loại khỏi SWIFT
Mặc dù phụ thuộc vào SWIFT, Nga vẫn có một số lựa chọn để giảm nhẹ hậu quả nếu bị ngắt kết nối với tổ chức toàn cầu này. Khi Nga xâm lược Ukraine vào năm 2014, Mỹ đã có hành động đe dọa tương tự. Do vậy, điện Kremlin từng kêu gọi phát triển nền tảng truyền thông-tài chính trong nước. Hệ thống chuyển tải thông báo tài chính (SPFS) của Nga, tương đương với SWIFT, có hơn 400 ngân hàng thành viên trên khắp các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ, xử lý hơn 20% giao dịch trong nước.
Hệ thống của Nga còn lâu mới thay thế được SWIFT. Trong khi SWIFT hoạt động 24 giờ/ngày, 7 ngày/tuần, SPFS chỉ hoạt động từ thứ 2 đến thứ 6 trong giờ hành chính. Ngoài ra, kích thước tin nhắn của SPFS nhỏ hơn nhiều. Về mặt lý thuyết, SPFS có thể được mở rộng và có thể mời thêm các nước khác tham gia. Tuy nhiên, quá trình đó sẽ mất nhiều năm và Nga có thể phải đối mặt với gián đoạn kinh tế to lớn trong thời gian đó.
Kể từ năm 2015, Trung Quốc cũng đã phát triển một giải pháp thay thế SWIFT, được gọi là Hệ thống thanh toán liên ngân hàng xuyên biên giới (CIPS). Qua đó, Bắc Kinh hy vọng sẽ giúp quốc tế hóa đồng nhân dân tệ (NDT).
CIPS có thể là một lựa chọn khác của Nga. Với sức ảnh hưởng của kinh tế Trung Quốc, đồng NDT có thể là một lựa chọn khả thi hơn đồng rúp cho thương mại xuyên biên giới. Tuy nhiên, hiện tại đồng NDT chỉ chiếm 2% trong các giao dịch tài chính quốc tế. Và quy mô của CIPS chỉ bằng 0,3% của SWIFT. Rất có thể, 2 hệ thống của Nga và Trung Quốc có thể hợp tác. Cho đến nay, đã có 23 ngân hàng Nga tham gia CIPS; trong khi chỉ có 1 ngân hàng Trung Quốc tham gia SPSF.
-
- Ảnh chụp từ trên không logo của công ty thanh toán kỹ thuật số Alipay trên khối văn phòng của công ty mẹ Ant Group ở Thượng Hải hôm 04/11/2020. (Ảnh: Hector Retamal / AFP qua Getty Images)
Một lựa chọn khác cho Nga là phát triển đồng rúp kỹ thuật số, dự kiến sẽ ra mắt vào năm 2022. Phương án này tồn tại nhiều vấn đề, bởi vì mặc dù đồng tiền này có thể dễ dàng chảy qua biên giới, nhưng đồng rúp kỹ thuật số hiện rất yếu và không ổn định bằng tiền mặt. Các quốc gia thù địch với Mỹ, chẳng hạn như Iran hoặc Venezuela, có thể chấp nhận một số thanh toán bằng các loại tiền tệ khác ngoài đồng USD. Tuy nhiên, những quốc gia này cũng không muốn gặp rủi ro khi giao dịch bằng một loại tiền tệ không ổn định. Ngoài ra, luật pháp Mỹ không phân biệt tiền thật và tiền tệ kỹ thuật số khi đề cập đến các biện pháp trừng phạt.
Mỹ đẩy Nga xích gần Trung Quốc khi đe dọa loại nước này khỏi SWIFT
Theo ông Dmitry Dolgin, nhà kinh tế trưởng của Ngân hàng ING tại Nga, “bất kỳ giao dịch chuyển khoản nào diễn ra trên thế giới liên quan đến USD đều được thông qua một ngân hàng của Mỹ tại một thời điểm nào đó”. Vào năm 2019, Tổng thống Nga Vladimir Putin và nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã nhất trí tìm cách giải quyết vấn đề liên quan đến đồng USD và hệ thống SWIFT do Hoa Kỳ thống trị. Các lựa chọn mà 2 nước thảo luận bao gồm việc chống USD hóa, số hóa đồng NDT, và các hệ thống gửi tin và xử lý tài chính thay thế - như CIPS.
Đến năm 2019, Nga đã bán phá giá khoảng một nửa lượng USD và tăng lượng NDT lên 15% lượng tiền dự trữ. Trong nỗ lực loại bỏ đồng USD khỏi thương mại song phương Nga-Trung, 2 nước đã cố gắng giảm đồng USD xuống 46% vào năm 2020. Nga cũng tăng cường nắm giữ đồng Euro và đang mở rộng việc sử dụng đồng Euro cho các giao dịch thương mại quốc tế.
Tuy nhiên, ngay cả đồng Euro cũng không thể thay thế đồng USD để trở thành loại tiền tệ quốc tế chủ yếu. Đồng USD có 3 lợi ích mà không có đồng tiền nào khác mang lại. Thứ nhất, đồng USD nhìn chung vẫn ổn định khi đối mặt với lạm phát. Tiếp theo, không quốc gia nào có thể bì kịp với quy mô rộng lớn của thị trường Mỹ hoặc khối lượng tiền tệ của Mỹ. Và cuối cùng, thị trường tài chính Hoa Kỳ minh bạch và ít rủi ro thanh khoản.
Vấn đề lớn đối với Trung Quốc và Nga là chính phủ Mỹ có thể từ chối cung cấp quyền tiếp cận hoạt động thanh toán bằng đồng USD của bất kỳ thực thể nào. Mỹ có thể đưa các ngân hàng lớn của Nga và các quỹ tài sản quốc gia của Nga vào danh sách đen. Về cơ bản, Mỹ có thể khiến Nga không thể giao dịch kinh doanh bằng đồng USD. Nga có thể sử dụng đồng Euro; nhưng ngay cả các giao dịch bằng đồng Euro cũng phải thông qua SWIFT. Và, một lần nữa, Mỹ có ảnh hưởng đáng kể đối với SWIFT vì thanh toán bằng đồng USD chiếm 79,5% các giao dịch tiền tệ giữa các khu vực.
Nếu Mỹ có thể thuyết phục châu Âu loại Nga ra khỏi SWIFT, thì Nga sẽ nhận những tác động rất tàn khốc. Ngoài khả năng xảy ra chiến tranh, sẽ có những thiệt hại lớn liên đới. Nước Đức sẽ bị thiệt hại về kinh tế vì họ có nhiều hoạt động kinh doanh với Nga. Các ngân hàng Mỹ cũng sẽ chịu ảnh hưởng lớn, bởi họ liên quan đến phần lớn các giao dịch SWIFT. Châu Âu cũng sẽ bị tác động vì phụ thuộc vào dầu mỏ và khí đốt tự nhiên của Nga.
Nga là nhà cung cấp dầu mỏ số 2 của Trung Quốc; đồng thời là nhà cung cấp khí đốt tự nhiên và than đá chính. Ngay cả khi Nga bị loại khỏi SWIFT, 2 nước sẽ tìm cách tiếp tục giao thương. Điều này khiến Nga phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc nhiều hơn, đẩy nước này ngày càng cuốn sâu vào quỹ đạo của Trung Quốc.
Quan điểm trong bài viết là của tác giả và không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.
Tác giả Antonio Graceffo đã có hơn 20 năm làm việc tại châu Á. Ông tốt nghiệp Đại học Thể thao Thượng Hải và có bằng MBA của Đại học Giao thông Thượng Hải; và hiện là Giáo sư và nhà phân tích kinh tế Trung Quốc. Ông viết bài cho nhiều phương tiện truyền thông quốc tế. Một số cuốn sách về Trung Quốc của ông gồm: Beyond the Belt and Road: China’s Global Economic Expansion (Đằng sau Vành đai và Con đường: Sự mở rộng kinh tế toàn cầu của Trung Quốc); và A Short Course on the Chinese Economy (Khóa học ngắn hạn về kinh tế Trung Quốc).
Lê Minh
Theo The Epoch Times
