Một vết nứt khổng lồ đang dần chia cắt châu Phi, lục địa lớn thứ hai thế giới. Theo Hiệp hội Địa chất Luân Đôn, vùng trũng này được gọi là Đới tách giãn Đông Phi, một mạng lưới các thung lũng trải dài khoảng 3.500 km, từ Biển Đỏ đến Mozambique. Vậy liệu châu Phi có bị tách rời hoàn toàn không, và nếu có, thì khi nào điều đó sẽ xảy ra?
Để trả lời cho câu hỏi trên, hãy nhìn vào các mảng kiến tạo của khu vực, các phần bên ngoài của bề mặt Trái đất có thể va chạm vào nhau, tạo thành các dãy núi hoặc kéo ra xa nhau, tạo ra các lưu vực rộng lớn.
Theo Đài quan sát Trái đất của NASA, dọc theo vết nứt khổng lồ này ở phía đông châu Phi, mảng kiến tạo Somalia đang kéo về phía đông từ mảng kiến tạo Nubian, một phần lớn hơn, già hơn của lục địa. (Mảng Somalia còn được gọi là mảng Somali, và mảng Nubian đôi khi còn được gọi là mảng châu Phi).
Các mảng Somalia và Nubia cũng đang tách khỏi mảng Ả Rập ở phía bắc. Theo ghi nhận của Hiệp hội Địa chất Luân Đôn, những mảng kiến tạo này giao nhau ở khu vực Afar của Ethiopia, tạo ra một hệ thống khe nứt hình chữ Y.
Một quá trình chia cắt đáng chú ý
Cynthia Ebinger, chủ nhiệm khoa địa chất tại Đại học Tulane ở New Orleans, và cố vấn khoa học cho Cục Châu Phi thuộc Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ nói với Live Science rằng, Đới tách giãn Đông Phi bắt đầu hình thành khoảng 35 triệu năm trước giữa vùng Ả Rập và Sừng châu Phi ở phía đông của lục địa. Quá trình rạn nứt này mở rộng về phía nam theo thời gian, và đã đến được phía bắc Kenya vào 25 triệu năm trước.
Vết nứt bao gồm hai hệ thống vết nứt rộng song song nhau trên vỏ Trái đất. Theo ghi nhận của Hiệp hội Địa chất Luân Đôn, vết nứt phía đông đi qua Ethiopia và Kenya, trong khi vết nứt phía tây chạy theo hình vòng cung từ Uganda đến Malawi. Nhánh phía đông khô cằn, trong khi nhánh phía tây nằm trên biên giới của rừng nhiệt đới Congo, theo Đài quan sát Trái đất của NASA.
Ebinger cho biết, sự tồn tại của các vết nứt phía đông và phía tây cũng như việc phát hiện ra các khu vực động đất và núi lửa ngoài khơi cho thấy châu Phi đang dần mở ra hơn 6,35 mm mỗi năm dọc theo nhiều đường nứt.
Ken Macdonald, giáo sư danh dự về khoa học Trái đất tại Đại học California, Santa Barbara, nói với Live Science: “Quá trình rạn nứt này hiện tại diễn ra rất chậm, tương đương với tốc độ mọc móng chân của một người”.
Theo Hiệp hội Địa chất Luân Đôn, Đới tách giãn Đông Phi rất có thể được hình thành do nhiệt tỏa ra từ quyển mềm - phần nóng hơn, yếu hơn, phía trên của lớp phủ Trái đất - giữa Kenya và Ethiopia. Nhiệt lượng này làm cho lớp vỏ bên trên giãn nở và nâng lên, dẫn đến sự kéo căng và nứt vỡ của lớp đá lục địa giòn. Điều này dẫn đến hoạt động núi lửa đáng kể, bao gồm cả sự hình thành của núi Kilimanjaro, ngọn núi cao nhất ở Châu Phi, theo Đài quan sát Trái đất của NASA.
Nếu châu Phi thực sự bị chia cắt, có nhiều ý kiến khác nhau về cách mà quá trình đó diễn ra. Một kịch bản là phần lớn mảng kiến tạo Somali tách khỏi phần còn lại của lục địa châu Phi, với một biển hình thành giữa chúng. Ebinger cho biết vùng đất mới này sẽ bao gồm Somalia, Eritrea, Djibouti và phần phía đông của Ethiopia, Kenya, Tanzania và Mozambique. "Một kịch bản khác là chỉ có phía đông Tanzania và Mozambique tách ra”, Ebinger lưu ý.
Ebinger cho biết nếu lục địa châu Phi thực sự bị chia cắt, "vết nứt ở Ethiopia và Kenya có thể tách ra để tạo ra mảng Somali trong vòng từ 1 triệu đến 5 triệu năm tới".
Tuy nhiên, châu Phi có thể không bị chia cắt thành hai phần. Ebinger cho biết, các lực địa chất thúc đẩy quá trình rạn nứt có thể chậm đến mức không đủ để tách rời các mảng kiến tạo Somalia và Nubian. Một ví dụ đáng chú ý về một vết nứt không thành công ở những nơi khác trên thế giới là Khe nứt Trung lục địa, uốn cong trải dài khoảng 3.000 km qua Thượng Trung Tây của Bắc Mỹ, theo một bài đánh giá năm 2022 trên tạp chí GSA Today.
Ebinger nói: "Các vết nứt không thành công ghi dấu trên các lục địa trên toàn thế giới".
Theo Hiệp hội Địa chất Luân Đôn, nhánh phía đông của Đới tách giãn Đông Phi là một vết nứt không thành công. Tuy nhiên, nhánh phía tây vẫn đang hoạt động.
Macdonald nói: “Những gì chúng ta không biết là liệu quá trình rạn nứt này có tiếp tục với tốc độ hiện tại để cuối cùng mở ra một lưu vực đại dương, như Biển Đỏ, và sau đó là một thứ gì đó lớn hơn nhiều, như một phiên bản nhỏ của Đại Tây Dương hay không. Hoặc nó có thể tăng tốc và nhanh chóng đạt được mục tiêu đó? Hoặc nó có thể dừng lại?"
Theo Livescience
Văn Thiện biên dịch
