Khi nghĩ đến loài ong, bạn có thể hình dung ra ong mật, một loài vật sống trên khắp thế giới. Đây là loài có ong chúa, một con cái đẻ nhìn chung đẻ tất cả trứng cho đàn. Nhưng hầu hết loài ong đều không có ong chúa. Phần lớn trong số khoảng 20.000 loài ong trên toàn thế giới - tức là khoảng 2 nghìn tỷ con ong - không sống thành đàn. Chúng sống khá tốt nếu không có ong chúa hoặc bầy đàn.
Một con ong cái sẽ đẻ trứng trong một cái tổ đơn giản, bên trong thân cây hoặc dưới lòng đất. Nó cung cấp cho mỗi quả trứng một viên phấn hoa trộn với mật mà nó thu thập được từ những bông hoa, rồi nó để những quả trứng này tự nở ra và phát triển. Ong cái không có ai giúp đỡ trong quá trình này.
Những loài ong này, thường có vẻ đẹp tráng lệ, là loài thụ phấn quan trọng cho nhiều loại cây trồng và thực vật, mặc dù hầu hết mọi người thậm chí không biết đến chúng.
Vì rất nhiều loài ong có thể sống mà không cần ong chúa, nên ong chúa mang lại lợi ích gì cho những loài ong có chúng? Chúng tôi là những nhà sinh thái học hành vi nghiên cứu về côn trùng sống theo bầy đàn và câu hỏi này là trọng tâm trong nghiên cứu của chúng tôi.
Ong chúa, ong thợ và ong đực
Cùng với ong mật, hai loại ong khác cũng có ong chúa: ong vò vẽ , được tìm thấy ở tất cả các châu lục ngoại trừ châu Úc và Nam Cực, và ong không đốt, chủ yếu được tìm thấy ở các vùng nhiệt đới.
Một đàn ong mật – còn gọi là tổ ong – có thể có hơn 50.000 con, trong khi đàn ong nghệ thường chỉ có vài trăm con. Đàn ong không đốt thường nhỏ, nhưng một số đàn có thể lớn bằng tổ ong mật lớn nhất.
Cấu trúc xã hội của những con ong này có hai điểm chung ngoài ong chúa đẻ trứng là con ong thợ chăm sóc tổ ong và những con ong đực, đôi khi được gọi là “drone”.
Lưu ý rằng ong đực không được tính vào nhóm “ong thợ”. Con đực thường không giúp thu thập mật hoa hoặc phấn hoa, bảo vệ và duy trì tổ ong hoặc chăm sóc ấu trùng non. Những con ong cái làm tất cả những công việc đó.
Thay vào đó, ong đực có một nhiệm vụ: tìm và giao phối với một con ong cái có thể trở thành ong chúa trong tương lai. Sau khi trưởng thành, những con đực rời tổ và tập trung thành đàn lớn để chờ đợi những con ong chúa mới cũng đang tìm kiếm bạn tình. Nếu một con ong đực đủ may mắn để giao phối, chúng sẽ chết ngay sau đó. Ngược lại, ong cái thường giao phối với nhiều ong đực khác nhau trước khi bắt đầu trở thành ong chúa chuyên đẻ trứng.
Vị ‘chúa’ bị cô lập
Có thể bạn thường tưởng tượng rằng, ong “chúa” là người đứng đầu và ra lệnh cho mọi người xung quanh. Nhưng chữ “chúa” ở đây chỉ là một ngôn ngữ gây hiểu nhầm. Không giống như loài người với những nữ chúa lãnh đạo nhân dân, ong chúa không cai trị ong thợ của mình.
Thay vào đó, đặc biệt đối với ong mật, ong chúa khá tách biệt với những gì đang xảy ra trong tổ. Hãy nhớ rằng, nó chỉ đẻ trứng, có thể lên tới 2.000 quả mỗi ngày. Các ong thợ vây quanh và chăm sóc nó trong khi chúng vẫn quản lý đàn. Ong chúa có thể sống được vài năm, lâu hơn nhiều so với ong thợ và ong mật đực.
Nhiều loài động vật khác cũng sống trong các nhóm xã hội với sự phân công lao động giữa những con vật có nhiệm vụ sinh sản và những con duy trì nòi giống cho đàn. Kiến, mối và một số loài ong bắp cày – như ong vàng và ong bắp cày – có kiểu cấu trúc tổ tương tự. Chuột dũi trụi lông cũng vậy. Tại sao các loài này tiến hóa để có con chúa?
Mối quan hệ họ hàng
Một cách để sinh vật truyền gen là sinh con.
Một cách khác là giúp những người họ hàng gần, những người có khả năng chia sẻ nhiều gen giống bạn, sinh ra nhiều con hơn so với khi họ làm việc này một mình.
Lựa chọn này gần như giống với những gì xảy ra ở một đàn ong. Hàng nghìn con ong thợ cái đó có thể không tự sinh sản nhưng ong chúa mới là mẹ của chúng. Họ giúp ong chúa tạo ra một thế hệ anh chị em khác, những người một ngày nào đó sẽ là chị em của họ. Bằng cách này, những con ong thợ cái đang truyền gen của chúng cho thế hệ tiếp theo, nhưng không trực tiếp.
Một điều khác cần cân nhắc: Tổ ong mật là một cấu trúc vô cùng phức tạp . Các lớp sáp được tạo ra để lưu trữ mật hoa và nuôi dưỡng ong con là một tuyệt tác của kiến trúc và đòi hỏi một lực lượng lao động lớn để xây dựng, tu bổ liên tục và bảo vệ khỏi những kẻ xâm lược hoặc động vật ăn thịt.
Vì vậy bạn có thể hỏi: Cái nào có trước? Các nhóm xã hội với ong thợ và ong chúa sinh đẻ số lượng lớn đòi hỏi cấu trúc tổ phức tạp hơn? Hay cấu trúc tổ phức tạp xuất hiện trước, dẫn đến khả năng thành công lớn hơn cho các nhóm tiến hóa để phân chia nhiệm vụ giữa ong chúa và ong thợ?
Đây là những câu hỏi hấp dẫn mà các nhà sinh vật học đã khám phá trong nhiều thập kỷ. Nhưng cả hai yếu tố này – sự phân công lao động và cấu trúc tổ phức tạp – đều giúp giải thích tại sao lại có ong chúa.
Bài viết của hai tác giả Phil Starks, Phó Giáo sư Sinh học tại Đại học Tufts, và Aviva Liebert, Giáo sư Sinh học tại Đại học Bang Framingham, đăng lần đầu tiên trên The Conversation.
Theo The Conversation
