Trong loạt bài “Hệ miễn dịch diệu kỳ” này, chúng ta sẽ khám phá sức mạnh thực sự của khả năng miễn dịch, cách các cơ quan hoạt động không mệt mỏi để bảo vệ cơ thể. Chúng tôi cũng sẽ cung cấp những biện pháp thiết thực để bảo vệ những món quà quan trọng mà trời ban này.
Nếu cơ thể là một quốc gia và hệ bạch huyết là hệ thống xử lý rác thải, thì lá lách, đối với hệ thống tuần hoàn máu, sẽ là một trạm chỉ huy chung với một nhà máy sản xuất vũ khí, một trạm tái chế trung tâm và kiểm tra giám sát.
Đây là cơ quan bạch huyết lớn nhất trong cơ thể con người và có vai trò rất quan trọng, đặc biệt là trong thời kỳ COVID-19. Nhưng nó lại là cơ quan ít được hiểu biết nhất của cơ thể con người.
Lá lách 'kỳ lạ'
Nó có kích thước bằng nắm tay, hình hạt cà phê, màu đỏ tím, nằm dưới khung xương sườn bên trái của bụng và cạnh dạ dày.
Điều kỳ lạ là nó được liên kết với một chuỗi số lẻ: 1, 3, 5, 7, 9 và 11. Nó dày khoảng 1 inch (gần 3cm), rộng 3 inch (gần 9cm), dài 5 inch (15cm), nặng khoảng 7 ounce và nằm giữa xương sườn thứ 9 và thứ 11.
Lá lách bao gồm chủ yếu 2 loại mô: tủy đỏ, chứa hồng cầu và mô tĩnh mạch; tủy trắng, chứa các tế bào bạch cầu điều chỉnh tình trạng viêm và đóng vai trò quan trọng trong việc chống lại mầm bệnh.
-
- Cấu trúc của Lá lách. Ảnh: The Epoch Times
Một cơ quan quan trọng đa chức năng
Mặc dù có kích thước nhỏ nhưng lá lách thực hiện vô số chức năng quan trọng. Nó minh họa cho sự kỳ diệu của thân thể con người với những bộ phận đa di năng.
Cơ quan quạn trọng này được ví như một bể chứa trong hệ tuần hoàn. Nó chủ yếu điều chỉnh các chức năng phòng vệ miễn dịch, tạo kháng thể và lọc máu để loại bỏ mầm bệnh. Đặc biệt là đối với vi khuẩn có vỏ. Loại vi khuẩn này được bảo vệ kép, có khả năng chống lại khả năng miễn dịch của cơ thể tốt hơn và xâm lấn hơn (ví dụ: viêm phổi do Streptococcus).
Lá lách cũng loại bỏ các tế bào máu cũ và kiểm soát lượng máu lưu thông khắp cơ thể. Đồng thời, nó tạo ra lượng máu dự trữ quan trọng có thể giải phóng trong tình huống khẩn cấp như chấn thương gây mất máu nhiều.
-
- Lá lách là một cơ quan quan trọng đa chức năng. (Ảnh: The Epoch Times)
Ba chức năng chính của cơ quan quan trọng này:
Lọc máu để loại bỏ virus và vi khuẩn xâm nhập
Các mầm bệnh thường sẽ bị vô hiệu hóa hoặc tiêu diệt bởi các hạch bạch huyết. Tuy nhiên, một số mầm bệnh tìm cách trốn tránh quá trình lọc sẽ tiếp tục lưu hành trong dòng bạch huyết. Cuối cùng, chúng sẽ được tái tuần hoàn trong máu.
Tuy nhiên khi vào máu, chúng sẽ bị một bộ lọc hiệu quả khác loại bỏ. Đó chính là lá lách. Khi máu đi qua nó, các thành phần gây bệnh như mảnh vụn, vi khuẩn và ký sinh trùng sẽ nhanh chóng bị loại bỏ để giữ cho máu sạch.
Điều này được thực hiện chủ yếu trong mô bạch huyết dồi dào của lá lách, tức là “tủy trắng” với sự trợ giúp của đại thực bào - những nhân viên thu gom hiệu quả. Chúng sẽ nhấn chìm và phân hủy các tế bào chết, mảnh vụn, tế bào khối u và vật liệu lạ.
Khi bị nhiễm trùng mãn tính, nó có thể bị viêm do sự tích tụ của mầm bệnh, khiến nó tăng kích thước.
Ngoài ra, lá lách còn sản xuất ra kháng thể của tế bào B. Đây là một loại tế bào bạch cầu tạo ra các protein chống nhiễm trùng có thể tấn công vi khuẩn. Việc sản xuất kháng thể này là một trong những đóng góp quan trọng nhất của lá lách đối với khả năng miễn dịch.
Sản xuất và tái chế tế bào hồng cầu
Cơ thể của chúng ta có chứa 3 loại tế bào máu chính: hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu. Lá lách có chức năng thiết yếu là tạo ra và tái chế các tế bào hồng cầu, giúp máu khỏe mạnh và sạch sẽ.
Từ tuần thứ 12 đến tuần thứ 28 trong sự phát triển của thai nhi, cơ quan này sản xuất hầu hết các tế bào hồng cầu. Sau tuần thứ 28, tủy xương tiếp quản và trở thành nơi sản xuất hồng cầu chính.
Tuổi thọ trung bình của tế bào hồng cầu ở người là khoảng 120 ngày trong quá trình lưu thông, sau đó chúng bị nuốt chửng bởi đại thực bào.
Đây là một quá trình cực kỳ hiệu quả, vì các đại thực bào tiêu diệt khoảng 5 triệu tế bào hồng cầu mỗi giây mà không có bất kỳ sự rò rỉ đáng kể nào của các thành phần hồng cầu vào tuần hoàn.
Máu trong lá lách chảy qua một mạng lưới duy nhất được thiết kế để thực hiện quá trình làm sạch này.
Hãy tưởng tượng nơi đây như một nhà máy và hệ tuần hoàn của nó như một dây chuyền lắp ráp. Máu đi vào nhà máy thông qua các mạch máu nhỏ ở lá lách và đi qua một mạng lưới gọi là tủy đỏ, giống như một trạm kiểm soát chất lượng để kiểm tra từng tế bào máu xem có bị hư hại hay không.
Trong đó, các đại thực bào như những công nhân trên dây chuyền lắp ráp loại bỏ bất kỳ tế bào nào không vượt qua khâu kiểm tra chất lượng. Khi các tế bào máu đi qua tủy đỏ và đi vào lưới, chúng sẽ bị ép và nén lại.
Việc ép giúp xác định bất kỳ tế bào bị hư hỏng nào có thể đã vượt qua bài kiểm tra kiểm soát chất lượng. Nếu các tế bào bị tổn thương, chúng sẽ vỡ ra và các tế bào của lá lách sẽ tiêu hóa các thành phần được giải phóng.
Sản phẩm của quá trình tiêu hóa đó chủ yếu được cơ thể tái sử dụng làm chất dinh dưỡng, thường để tạo ra các tế bào máu mới.
Tạo thêm lượng máu dự trữ
Một chức năng quan trọng khác của cơ quan này là khả năng giải phóng thêm lượng máu dự trữ trong trường hợp khẩn cấp. Trong trường hợp cơ thể gặp vấn đề về nguồn cung cấp máu, chẳng hạn như sốc hoặc mất máu, nó có thể co lại kích thước và giải phóng tới 100 ml máu đến các khu vực khác của cơ thể để lưu thông. Lượng máu này chiếm 2% toàn bộ lượng máu cơ thể.
Hậu quả không mong muốn của COVID-19 đối với lá lách
Ở bệnh nhân COVID-19, các bác sĩ thường không kiểm tra lá lách, mặc dù nó có thể bị ảnh hưởng đáng kể bởi virus này. Vì vậy tình trạng tổn thương của nó không được chú ý cho đến khi vấn đề lớn phát sinh.
SARS-CoV-2 có thể tàn phá lá lách như thế nào?
Một nghiên cứu khám nghiệm tử thi cho thấy, nhiễm SARS-CoV-2 có thể liên quan đến những thay đổi bệnh lý ở hạch bạch huyết và lá lách. Từ đó gây ra tổn thương tế bào nghiêm trọng và giảm tế bào miễn dịch.
Nghiên cứu cho thấy SARS-CoV-2 có thể làm hỏng lá lách và các hạch bạch huyết bằng cách lây nhiễm trực tiếp hoặc kích hoạt sản xuất interleukin 6 (IL-6). Điều này có thể dẫn đến cái chết của các tế bào miễn dịch, sự co rút của các hạch trong lá lách và giảm tế bào bạch cầu.
Nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng, một loại protein có tên là axit béo synthase (FAS), có chức năng điều chỉnh sự chết của tế bào, đã tăng đáng kể ở những lá lách bị nhiễm virus so với những lá lách khỏe mạnh.
Nghiên cứu cho thấy SARS-CoV-2 có thể lây nhiễm vào lá lách và ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, chứ không chỉ ở phổi. Điều này giúp giải thích tại sao bệnh nhân COVID-19 có thể có các kết quả xét nghiệm nghiêm trọng liên quan đến lá lách.
-
- Phân tích thống kê về tế bào lympho tự hủy ở lá lách và hạch bạch huyết từ bệnh nhân COVID-19 sau khi chết và đối chứng khỏe mạnh bình thường. (Ảnh: medRxiv)
COVID-19 có thể ảnh hưởng đến kích thước lá lách
Một nghiên cứu trên 160 bệnh nhân COVID-19 cấp tính nhận thấy, kích thước và thể tích lá lách của họ tăng lên đáng kể trong giai đoạn đầu nhập viện. Điều này có thể là do phản ứng miễn dịch của cơ thể hoặc các yếu tố khác. Mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng COVID-19 cũng liên quan đến tình trạng phì đại lá lách.
Một nghiên cứu khác cho thấy, những bệnh nhân khỏi COVID-19 có kích thước lá lách nhỏ hơn đáng kể so với những người khỏe mạnh. Ngoài ra, số lượng tế bào T chống nhiễm trùng trong cơ thể những bệnh nhân bị viêm phổi nặng thấp hơn so với những người bị viêm phổi nhẹ.
Cả hai nghiên cứu đều nêu bật tác động đáng kể của COVID-19 đối với cơ quan quan tọng này.
Sự khác biệt về kích thước lá lách giữa hai nghiên cứu có thể được giải thích là do các giai đoạn khác nhau của COVID-19 và tác động đến các tế bào chống nhiễm trùng, tình trạng viêm và tế bào máu.
COVID-19 có thể gây chấn thương lá lách và 'đột quỵ'
Lá lách là cơ quan có nhiều mạch máu nhất trong cơ thể. Bất kỳ chấn thương nghiêm trọng hoặc chảy máu từ đây đều có thể dẫn đến mất máu đáng kể. Từ đó dẫn đến mất cân bằng nội môi và thậm chí tử vong trong một số trường hợp. Chấn thương lá lách thường gặp trong các vụ va đập vào bụng.
Tương tự như đột quỵ ở não hoặc tim, lá lách cũng có thể bị “đột quỵ”. Điều này thường xảy ra khi động mạch hoặc các nhánh của nó bị tắc nghẽn do cục máu đông.
Trong 3 năm qua, nghiên cứu đã phát hiện khá nhiều trường hợp 'đột quỵ lá lách' do COVID-19 được báo cáo trên toàn thế giới:
- 3 trường hợp ở Brazil bị nhồi máu lá lách và đa hệ thống.
- 1 thanh niên Thuỵ Sĩ 17 tuổi, trẻ khỏe bị tắc mạch máu não và nhồi máu lá lách.
- Một trường hợp ở Vương quốc Anh đã được báo cáo với tình trạng nhồi máu lá lách nghiêm trọng do COVID-19 gây ra.
- Có 1 ca ở Thổ Nhĩ Kỳ là người đàn ông 68 tuổi bị nhồi máu lá lách và tắc mạch phổi.
- Một bệnh nhân nữ 23 tuổi ở Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đã nhiễm Covid-19 có triệu chứng ban đầu của nhồi máu lá lách dù trước đây cô rất khoẻ mạnh.
Tất cả những trường hợp này có thể là do COVID-19 gây đông máu trong các mạch máu nhỏ ở lá lách. Từ đó dẫn đến chết mô của bộ phận này. Trong một số trường hợp, nó thậm chí có thể tự rách, vỡ.
Các ca rách lá lách tự phát không do chấn thương có liên quan đến COVID-19 đã được báo cáo ở một số quốc gia như, Hoa Kỳ, Iran, Ý, Vương quốc Anh và Ả Rập Xê-út.
Những trường hợp nghiêm trọng này một lần nữa nhắc nhở chúng ta rằng, COVID-19 có thể làm tăng nguy cơ đông máu ở các bộ phận khác nhau như tim, não và một cơ quan thường bị lãng quên là lá lách.
Các triệu chứng của đột quỵ não và đột quỵ tim được biết đến rộng rãi. Nhưng các triệu chứng của đột quỵ lá lách mà hậu quả có thể đe dọa tính mạng thì thường không được nhận biết.
Các biểu hiện cần theo dõi để loại trừ khả năng nhồi máu lá lách: đau bụng bên trái kèm theo có hoặc không có cảm giác buồn nôn và nôn. Khi nó bị vỡ, cần phải phẫu thuật để cắt bỏ nó đi.
(Còn tiếp)
Phần tiếp: Các dấu hiệu cảnh báo về một lá lách không khỏe mạnh và 6 cách thiết thực để bảo vệ
| Hệ miễn dịch diệu kỳ (Phần 1): Amidan - người gác cổng thầm lặng Hệ miễn dịch diệu kỳ (Phần 7): 6 cách bảo vệ lá lách, sự nguyen hiểm khi nó không khoẻ |
(Bài đăng trên The Epoch Times - Epoch Health của tác giả: Yuhong Dong )
Cát Mộc biên dịch
