Hệ miễn dịch diệu kỳ (Phần 7): 6 cách bảo vệ lá lách khỏi sự nguy hiểm

Trong loạt bài “Hệ miễn dịch diệu kỳ” này, chúng ta sẽ khám phá sức mạnh thực sự của khả năng miễn dịch, cách các cơ quan hoạt động không mệt mỏi để bảo vệ cơ thể. Chúng tôi cũng sẽ cung cấp những biện pháp thiết thực để bảo vệ những món quà quan trọng mà trời ban này.

Nghiên cứu về những quân nhân đã bị cắt bỏ lá lách

Năm 1977, Viện Ung thư Quốc gia, Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia và Hội đồng Nghiên cứu Quốc gia Hoa Kỳ đã tiến hành một nghiên cứu mang tính đột phá đối với 740 quân nhân đã bị cắt bỏ lá lách do chấn thương trong Thế chiến II.

Sau khi theo dõi các quân nhân trong 28 năm, nghiên cứu cho thấy các quân nhân này có tỷ lệ tử vong do viêm phổi và bệnh tim cao hơn đáng kể so với những người không bị cắt bỏ lá lách, bất kể tuổi tác.

Lá lách rất quan trọng trong việc loại bỏ các vi sinh vật như vi khuẩn, virus và tạo ra các kháng thể loại bỏ mầm bệnh. Từ đó hỗ trợ hệ thống phòng thủ của cơ thể. Vì vậy chúng ta cần phải bảo vệ lá lách thật tốt.

Việc cắt bỏ lá lách có thể làm tăng số lượng tế bào máu bất thường. Lý do vì cơ quan này cũng chịu trách nhiệm lọc và tái chế các yếu tố gây đông máu như tiểu cầu. Do đó việc loại bỏ nó có thể làm tăng số lượng tiểu cầu trong máu.

Khi số lượng tiểu cầu của một người duy trì ở mức cao trong thời gian dài, sẽ làm tăng nhanh quá trình hình thành tụ máu trong động mạch và dẫn đến các bệnh tim mạch.

Nhiễm trùng thường nặng hơn sau khi cắt bỏ lá lách

Cắt bỏ lá lách không phải là một thủ thuật lành tính. Nó có thể làm tăng nguy cơ tử vong của một người, cũng như gây xẹp phổi, viêm tuyến tụy, tắc nghẽn mạch máu phổi và chảy máu quá nhiều. Về lâu dài, việc cắt bỏ lá lách khiến bệnh nhân có nguy cơ bị nhiễm trùng nặng cao hơn đáng kể, bất kể tuổi tác.

Nhiễm trùng có thể nhanh chóng tiến triển từ bệnh nhẹ giống như cúm sang nhiễm trùng huyết đe dọa tính mạng, ngay cả ở những người đã được tiêm phòng để ngăn ngừa nhiễm trùng.

Một nghiên cứu đánh giá cho thấy tỷ lệ tử vong khi bị nhiễm trùng ở những người đã cắt bỏ lá lách có thể lên tới mức đáng kinh ngạc từ 38 - 70%. Mặc dù họ đã được sử dụng các phương pháp điều trị bao gồm kháng sinh, steroid và huyết tương tươi.

Tỷ lệ nhiễm trùng nặng sau phẫu thuật cắt lá lách dao động từ 2,5-13,5%. Nguy cơ nhiễm trùng cao nhất trong vòng 2 năm đầu tiên. Nhưng có tới 33% bệnh nhân cắt lá lách hoàn toàn sẽ bị nhiễm trùng trong vòng 10 năm sau khi cắt bỏ. Mức độ rủi ro này phụ thuộc vào độ tuổi và tình trạng y tế.

Các triệu chứng nhiễm trùng như mệt mỏi, sụt cân, đau bụng, tiêu chảy, táo bón, buồn nôn và đau đầu.

Nguyên nhân gây nhiễm trùng nặng là gì?

Thông thường, hệ miễn dịch của cơ thể chúng ta chống lại nhiễm trùng một cách có kiểm soát. Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch hoạt động quá mức, các tác nhân lây nhiễm và hóa chất gây viêm có thể lưu thông khắp cơ thể. Điều này gây ra một vòng luẩn quẩn và dẫn đến kết cục chết người: nhiễm trùng huyết.

Nhiễm trùng huyết sau cắt lách có thể do vi khuẩn, virus, nấm, động vật nguyên sinh (ví dụ: ký sinh trùng sốt rét) hoặc các vi khuẩn có vỏ, được thêm một lớp bảo vệ chúng.

Hệ miễn dịch của bệnh nhân cắt lá lách gặp khó khăn hơn trong việc tiêu diệt vi khuẩn có vỏ. Đây là loại vi khuẩn thường liên quan đến nhiễm trùng nặng ở nhóm đối tượng này.

Các vi khuẩn có vỏ gây bệnh nguy hiểm nhất là phế cầu khuẩn, nhưng vi khuẩn Hib và não mô cầu cũng rất đáng kể. Bởi vì chúng được bao bọc trong lớp vỏ nên có thể tồn tại khi lá lách không hỗ trợ sản xuất các phân tử kết nối (như các chất bổ sung và kháng thể) hoặc khi các đại thực bào (tế bào gom rác) trong lá lách không thể loại bỏ chúng một cách hiệu quả.

Giải phẫu một vi khuẩn có vỏ. (Ảnh: The Epoch Times)

Siêu vũ khí của lá lách là tiêu diệt vi khuẩn có vỏ

Vi khuẩn gây bệnh có thể coi là những con quỷ nhỏ xảo quyệt, đặc biệt là những loại có vỏ bọc. Tuy nhiên, cơ thể chúng ta có một số vũ khí cực kỳ thông minh, siêu mạnh để tiêu diệt những mầm bệnh khó nắm bắt này.

Bên trong lá lách tuy nhỏ bé nhưng mạnh mẽ, các đại thực bào chiến đấu để tiêu diệt những kẻ xâm lược - vi khuẩn. Với sự trợ giúp của các chất bổ sung và kháng thể (hai loại protein do lá lách sản xuất), các đại thực bào này có thể tóm lấy vi khuẩn có vỏ và nuốt chửng chúng như một nắm kẹo.

Các chất bổ sung do lá lách tạo ra tạo thành một nhóm gọi là tổ hợp tấn công màng (MAC). MAC phá vỡ màng vi khuẩn trong một quá trình gọi là ly giải, tiếp đó phá vỡ sự cân bằng bên trong vi khuẩn và cuối cùng giết chết nó.

Cách thức lá lách tiêu diệt vi khuẩn có vỏ. (Ảnh: The Epoch Times)

Nếu không có những chất bổ sung và kháng thể này, hệ miễn dịch của chúng ta sẽ bị hạn chế nghiêm trọng về khả năng chống lại các mầm bệnh này.

Lá lách cũng là trung tâm chính để sản xuất các kháng thể cụ thể liên kết với mầm bệnh và đóng vai trò quan trọng trong giai đoạn đầu của nhiễm trùng.

Mất lá lách đồng nghĩa với việc mất đi một trung tâm chỉ huy quan trọng đối với hệ miễn dịch và tái chế máu. Vì vậy, điều quan trọng là chúng ta phải làm tất cả những gì có thể để bảo vệ lá lách của mình.

Không có lá lách, hệ miễn dịch yếu hơn và dễ bị nhiễm trùng hơn. Điều đó nghĩa là cần phải có phương pháp điều trị đặc biệt. Phương pháp điều trị quan trọng nhất đối với nhiễm trùng sau khi cắt bỏ lá lách là sử dụng ngay kháng sinh tiêm tĩnh mạch phổ rộng. Điều này giúp giảm tỷ lệ tử vong từ 70% xuống khoảng 10 - 40%.

Hãy bảo về lá lách trước bất cứ biểu hiện bất thường nào

Nếu bác sĩ có thể sờ thấy lá lách của bạn khi khám, điều đó có nghĩa là nó đã to và không khỏe mạnh. Cường lách hay lá lách bị phình to, ảnh hưởng đến khoảng 2% dân số Hoa Kỳ. Lá lách to làm tăng nguy cơ vỡ cơ quan này và có thể đe dọa tính mạng.

Các nguyên nhân có thể gây cường lá lách gồm:

• Tổn thương
• Suy tim
• Xơ gan
• Bệnh bạch cầu
• Bệnh ung thư
• Nhiễm trùng
• Các bệnh tự miễn dịch như lupus và viêm khớp dạng thấp
• Nhiễm COVID-19 và tiêm ngừa COVID-19
• Áp xe
• Sử dụng rượu quá mức
• Gan nhiễm mỡ

6 cách thiết thực để bảo vệ lá lách

Luôn thắt dây an toàn khi ngồi trên ô tô

Nguy cơ cao nhất đối với lá lách là chấn thương do tác động ngoại lực. Do đó, chú ý thắt dây an toàn trước khi lái xe hoặc ngồi trong ô tô là điều quan trọng. Vì tai nạn ô tô có thể làm tổn thương lá lách và dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hoặc thậm chí tử vong.

Chế độ ăn uống lành mạnh với nhiều đậu hơn

Chế độ ăn uống không lành mạnh có thể dẫn đến tình trạng viêm mãn tính, làm gián đoạn chức năng bình thường của lá lách.

Một nghiên cứu vào năm 2018 cho thấy, cho chuột ăn chế độ nhiều chất béo và thêm đường trong 12 tuần sẽ dẫn đến béo phì. Lượng đường trong máu cao, dấu hiệu viêm tăng cao và lá lách lớn hơn 50% so với chuột được cho ăn chế độ ăn tiêu chuẩn.

Sau 12 tuần, kích thước lá lách đã giảm nhờ tập thể dục và điều trị bằng genistein. Genistein là một hợp chất tự nhiên gần như chỉ có trong các loại đậu, như đậu nành, đậu lupin và đậu răng ngựa.

Điều quan trọng là phải nhai thức ăn chậm để tối ưu hóa quá trình tiêu hóa và giảm gánh nặng cho lá lách.

Ăn thảo dược bổ tỳ và bảo vệ lá lách

Nhân sâm Hàn Quốc được phát hiện có khả năng tăng cường hệ miễn dịch và cải thiện chức năng bảo vệ lá lách.

Năm 2021, một nghiên cứu về chiết xuất từ quả mọng (berries - loại quả nhỏ, tròn, mềm và có rất nhiều màu khác nhau) được dùng cho những con chuột có hệ miễn dịch yếu. Các chất chiết xuất này đã cải thiện chức năng của các tế bào sát thủ tự nhiên và tăng sản xuất tế bào bạch huyết ở lá lách. Các gen liên quan đến miễn dịch cũng được phát hiện là hoạt động tích cực hơn.

Một đánh giá dài hạn về nhân sâm đỏ Hàn Quốc có chứa các chất chiết xuất này cho thấy nó an toàn và có thể cải thiện hoạt động của hệ miễn dịch và giảm nhiễm trùng do virus.

Nhân sâm được coi là loại thảo dược có triển vọng trong điều trị các bệnh nhiễm virus, trong đó có Covid-19. Nó được báo cáo là có tác dụng tăng cường khả năng miễn dịch chống virus bẩm sinh và thích ứng. Đồng thời tăng cường chức năng của đại thực bào và tế bào sát thủ tự nhiên.

Ngoài ra một số loại thảo mộc khác giúp cải thiện lá lách và chức năng miễn dịch bao gồm cam thảo và khoai mỡ Trung Quốc.

Tăng vận động để thúc đẩy lưu lượng bạch huyết

Dịch bạch huyết của chúng ta có thể tự di chuyển khắp cơ thể, nhưng hệ thống lưu thông bạch huyết hoạt động tốt hơn khi cơ thể được tăng cường vận động. Do đó, việc tập thể dục thường xuyên có thể giúp lá lách lọc và biến đổi các hạt trong dịch bạch huyết của chúng ta.

Ngoài ra, các phương pháp đã được mô tả trong Phần 4 và Phần 5 của loạt bài này cũng giúp lá lách của chúng ta hoạt động hiệu quả hơn.

Giảm stress và ưu tiên thư giãn

Khi chúng ta cảm thấy căng thẳng, các chức năng bạch huyết, miễn dịch và lá lách đều dễ bị tổn thương.

Bộ não có thể giao tiếp với các cơ quan. Khi nó cảm nhận được chúng ta đang ở trong tình huống bị đe dọa, nó sẽ giải phóng các hormone. Điều này làm giảm khả năng tự vệ của hệ miễn dịch.

Căng thẳng nói chung là một phản ứng bên trong đối với các sự kiện bên ngoài, như tranh cãi hoặc áp lực công việc. Nó sẽ biến mất khi nhận thức của chúng ta thay đổi hoặc tác nhân gây căng thẳng được giải quyết. Căng thẳng có thể là tích cực hoặc tiêu cực.

Lo âu là một phản ứng với căng thẳng. Nó liên quan đến cảm giác sợ hãi dai dẳng có thể cản trở cuộc sống của bạn. Nó có thể xảy ra liên tục ngay cả khi không có mối đe dọa cụ thể.

Cảm xúc có tác động đến sự hoạt động của các cơ quan trong cơ thể, theo đó lá lách được liên kết với ‘Lo lắng'. (Ảnh: The Epoch Times)

Nghiên cứu tâm thần kinh miễn dịch (psychoneuroimmunology) hiện đại đã chứng minh rằng, stress mãn tính làm suy yếu hệ miễn dịch và gián tiếp can thiệp vào chức năng lá lách, gây viêm và gây hội chứng ruột kích thích, loét, v.v.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng stress kéo dài dẫn đến lo lắng. Ảnh hưởng của sự lo lắng đến chức năng lá lách cũng có thể được điều hòa bởi cả yếu tố thần kinh và nội tiết.

Vậy làm thế nào chúng ta có thể chống lại mức độ căng thẳng cao? Câu trả lời là hãy ưu tiên việc thư giãn. Hãy thực hiện các bài tập thư giãn như yoga, thiền định và khí công. Hãy dành thời gian hòa mình với thiên nhiên, tắm nước ấm hoặc dùng các loại thảo mộc thích ứng giúp thư giãn.

Tránh suy nghĩ quá nhiều để bảo vệ lá lách

Hay suy nghĩ vẩn vơ, mông lung có thể là không tốt vì nó gây khó khăn cho việc tập trung, nhất là các nhiệm vụ đòi hỏi tính thực thi thiết thực. Do đó, nó đã được chứng minh là làm giảm hiệu quả thực hiện nhiệm vụ nhiều hơn so với khi chúng ta chắc chắn về kết quả dù là tiêu cực.

Trong Trung y, lá lách được liên kết với “đất”. Khi chúng ta lo lắng quá nhiều, chúng ta sẽ như “trên mây”. Thư giãn và chánh niệm hơn có thể giúp chúng ta cảm thấy vững vàng hơn. Điều này giúp chúng ta bớt lo lắng và giữ cho lá lách khỏe mạnh hơn.

Khi bạn chăm sóc bản thân bằng cách thư giãn, giữ vững lập trường, tránh suy nghĩ quá mức và cố gắng quyết đoán hơn, bạn sẽ giúp giữ cho hệ miễn dịch và lá lách của mình khỏe mạnh.

Lá lách là một cơ quan quan trọng và việc mất hoặc tổn thương lá lách có thể tàn phá sức khỏe của chúng ta. Chủ động thực hiện những biện pháp bảo vệ lá lách thiết thực để hỗ trợ khả năng hoạt động của nó, giúp nó phát huy hết chức năng kỳ diệu và mang lại lợi ích sức khỏe suốt đời cho chúng ta.

(còn tiếp)

Phần tiếp: Tuyến ức là cần thiết cho sức khỏe lâu dài

(Bài đăng trên The Epoch Times - Epoch Health của tác giả: Yuhong Dong)

Cát Mộc biên dịch