Có khoảng 1.350 núi lửa đang hoạt động trên toàn thế giới, và hơn một phần ba trong số chúng được ghi nhận là đã phun trào vào một thời điểm nào đó trong lịch sử. Nhưng nếu bạn muốn nhìn thấy một ngọn núi lửa đang hoạt động, thì bạn có thể tìm thấy nó ở đâu?
Ed Llewellin, giáo sư núi lửa tại Đại học Durham, Vương quốc Anh, nói với Live Science trong một email: “Hầu hết các núi lửa trên hành tinh đều nằm dưới nước, dọc theo hệ thống sườn núi giữa đại dương dài 65.000 km [40.000 dặm]”.
Ông nói thêm: “Khoảng 80% lượng magma của Trái đất đến từ các núi lửa dọc theo những rặng núi này, thường nằm dưới bề mặt đại dương từ 3 đến 4 km [1,8 đến 2,5 dặm]. Một số hệ thống sườn núi - khoảng 9.000 km [5.600 dặm] - chạy qua đông Thái Bình Dương, nhưng nó cũng chạy qua tất cả các đại dương lớn, bao gồm 16.000 km [9.900 dặm] dọc theo giữa Đại Tây Dương”.
Ông cho biết thêm: “Chúng ta có thể dễ dàng quên mất sự tồn tại của những ngọn núi lửa này”, bởi vì việc chúng ẩn sâu bên dưới bề mặt đại dương khiến những vụ phun trào hiếm khi ảnh hưởng đến chúng ta. Nhưng những ngọn núi lửa trên mặt đất thì sao?
Llewellin nói: “Trong số các núi lửa trên đất liền, nhiều núi lửa nằm xung quanh Thái Bình Dương. Điều này là do Thái Bình Dương được bao quanh bởi các 'vùng hút chìm' nằm xung quanh rìa của các mảng kiến tạo, nơi một mảng trượt xuống dưới mảng khác”.
Do các hoạt động kiến tạo này, Thái Bình Dương cũng là nơi có Vành đai Lửa, một vành đai hoạt động địa chấn hình móng ngựa dài 25.000 dặm (40.000 km), nơi là tâm chấn của khoảng 90% các trận động đất và 75% núi lửa trên đất liền đang hoạt động trên thế giới.
Llewellin giải thích, xung quanh Thái Bình Dương, các mảng đại kiến tạo lạnh và nặng hơn trượt xuống bên dưới các mảng kiến tạo lân cận. Khi các mảng này trở lại lớp phủ, chúng giải phóng nước, và nước này làm cho lớp phủ trên tan chảy, tạo ra magma.
Do núi lửa bản chất đến từ các vận động kiến tạo, Thái Bình Dương không phải lúc nào cũng là một điểm nóng núi lửa. Thật vậy, 252 triệu năm trước, núi lửa hoạt động khắp nơi trên Trái đất, theo một bài báo năm 2017 trên tạp chí Nature.
May mắn cho con người và những loài vật khác, ngày nay những vụ phun trào núi lửa không nhiều như trong quá khứ.
Llewellin nói: “Nếu chúng ta tính cả các núi lửa ngầm dọc theo các rặng núi giữa đại dương, thì phần lớn các hoạt động núi lửa trên Trái đất là nằm ngoài khu vực Thái Bình Dương”.
Ông nói thêm: “Trong toàn bộ lịch sử Trái đất, tần suất hoạt động của núi lửa đã giảm dần. Trái đất thuở sơ khai nóng hơn nhiều so với ngày nay - nóng đến mức chúng tôi nghĩ rằng đã có những thời kỳ toàn bộ bề mặt Trái đất bị bao phủ trong đại dương magma”.
Thật vậy, theo một nghiên cứu được công bố năm 2021 trên tạp chí Science Advances, bằng chứng hóa học trong những tảng đá cổ đại ở Greenland cho thấy rằng, 3,6 tỷ năm trước, một biển sâu magma nóng sáng trải rộng trên bề mặt hành tinh của chúng ta.
Trái đất ngày nay mát mẻ hơn, và theo Llewellin, núi lửa cuối cùng sẽ dần trở thành dĩ vãng trên do hành tinh của chúng ta dường như sẽ tiếp tục nguội đi theo thời gian.
Tuy nhiên, điều này sẽ không sớm xảy ra. Trên thực tế, một số chuyên gia đã gợi ý rằng có thể mất 91 tỷ năm để lõi Trái đất mất hết nhiệt, tức là núi lửa tồn tại lâu hơn cả Mặt trời, có khả năng sẽ chết sau 5 tỷ năm.
Nhưng nếu bạn vẫn tò mò về một vụ phun trào có thể trông như thế nào trong đời thực, thì đâu là nơi tốt nhất trên thế giới để đến?
Llewellin nói: “Nếu bạn muốn chứng kiến một vụ phun trào thực sự, cách tốt nhất của bạn là đến Stromboli, một hòn đảo nhỏ ngoài khơi nước Ý. Nó đã phun trào, gần như không ngừng nghỉ, trong 1.500 năm qua hoặc lâu hơn. Nếu bạn tham gia chuyến tham quan có hướng dẫn lên núi lửa, bạn gần như chắc chắn sẽ thấy một trong những vụ phun trào nhỏ mà nó tạo ra sau mỗi vài phút từ một trong nhiều lỗ thông hơi gần miệng”.
Văn Thiện
