Trung Quốc là nơi khắc nghiệt nhất về chính sách di cư. Người lao động từ nông thôn di cư vào các thành phố lớn làm việc trở thành công dân hạng hai bởi vì không có hộ khẩu. Họ không thể mang theo con cái, gia đình vì không thể tiếp cận giáo dục, y tế nếu không có hộ khẩu. Nhưng việc suy giảm dân số trầm trọng vì chính sách một con, thiếu hụt lao động sau đại dịch, suy thoái kinh tế và bất động sản đã khiến Trung Quốc phải thay đổi chính sách này dù nó hữu ích cho giám sát, kiểm soát dân cư.
Một trong những công cụ quản lý xã hội ở Trung Quốc là chính sách hộ khẩu; một chính sách rất khắc nghiệt với người lao động từ nông thôn vào thành phố. Hộ khẩu không chỉ liên quan đến việc làm mà còn liên quan tới nhiều lợi ích công cộng như tiếp cận trường học, y tế. Chính sách hộ khẩu đã đẩy các lao động ngoại tỉnh thành công dân hạng hai. Họ không dám đưa theo con cái, cha mẹ di cư trong khi họ không thể tìm kiếm được việc làm ở quê hương. Điều này đã đẩy nhiều đứa trẻ không nhận được sự chăm sóc của bố mẹ, người già không nhận được sự chăm sóc của con cái trong khi phúc lợi xã hội ở Trung Quốc còn rất nghèo nàn.
Nhưng mọi chuyện đã thay đổi sau 4 thập kỷ Trung Quốc áp dụng chính sách một con khắc nghiệt. Dân số giảm, cấu trúc dân số già hoá bất lợi cho tăng trưởng vì sự suy yếu của lực lượng lao động. Thêm vào đó, thị trường bất động sản (BĐS) đang rơi vào thời kỳ đóng băng, giá bất động sản suy giảm là thách thức lớn với ổn định, lành mạnh tài chính của các ngân hàng thương mại. Việc gỡ bỏ rào cản chính sách hộ khẩu, khuyến khích người nhập cư hy vọng sẽ cứu vãn phần nào thị trường BĐS khi cầu nhà ở tăng lên.
Trước tình trạng này, ngày 17/3/2022, Uỷ ban Cải cách và Phát triển Quốc gia Trung Quốc đã ban hành thông báo về "Các nhiệm vụ chính đối với đô thị hóa mới và phát triển hội nhập đô thị-nông thôn vào năm 2022", trong đó đề cập đến các thành phố có dân số thường trú dưới 3 triệu người ở các khu vực thành thị sẽ hủy bỏ chính sách hạn chế định cư.
Một số nhà phân tích tin rằng, chính quyền Bắc Kinh đã tuyệt vọng với cấu trúc dân số đến mức phải nới lỏng hệ thống đăng ký hộ khẩu; một hệ thống mà Trung Quốc khăng khăng duy trì để thuận lợi trong việc giám sát và đàn áp người dân của họ.
Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia nêu rõ trong “Thông báo” rằng đến năm 2022, sẽ tập trung nâng cao chất lượng đô thị hóa của những người di cư từ vùng nông thôn, tiếp tục cải cách sâu rộng hệ thống đăng ký hộ khẩu.
Hiện tại, có khoảng 30 thành phố với dân số hơn 3 triệu người ở Trung Quốc, bao gồm Lan Châu ở Cam Túc, Hồi Hột ở Nội Mông, Ôn Châu ở Chiết Giang, Phật Sơn ở Quảng Đông, Chu Hải và những thành phố khác có dân số dưới 3 triệu người.
Trên thực tế, ngay từ năm 2019, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia đã ban hành thông báo về "Các nhiệm vụ chính cho việc xây dựng đô thị hóa mới trong năm 2019"; một thông báo tính tới việc nới lỏng chính sách hộ khẩu.
Vào tháng 3/2019, Thạch Gia Trang, thủ phủ của tỉnh Hà Bắc, là nơi đầu tiên tự gỡ bỏ mọi hạn chế đối với việc định cư ở các khu vực thành thị và thị trấn. Việc đăng ký hộ khẩu không có bất kỳ rào cản gì, chẳng hạn như không có giới hạn về trình độ học vấn, tuổi tác hoặc xã hội...
Vào tháng 4/2020, Nam Xương, thủ phủ của tỉnh Giang Tây, đã gỡ bỏ một số rào cản khi đăng ký hộ khẩu trường trú như số năm đóng bảo hiểm, trình độ học vấn, thực hiện chính sách 'không điều kiện bổ sung' với những người trong cùng một hộ gia đình.
Sau đó, ba thành phố thủ phủ của tỉnh Tế Nam ở Sơn Đông, Phúc Châu ở Phúc Kiến và Ngân Xuyên ở Ninh Hạ đã tự do hóa toàn diện những hạn chế trong việc giải quyết đăng ký hộ khẩu. Vào tháng 6/2021, Côn Minh, thủ phủ của tỉnh Vân Nam, cũng tuyên bố dỡ bỏ hoàn toàn các hạn chế trong chính sách đăng ký hộ khẩu.
Một số nhà bình luận tin rằng việc ĐCSTQ chính thức muốn nới lỏng hệ thống đăng ký hộ khẩu là do nền kinh tế kém của Trung Quốc.
Yan Yuejin, kinh tế trưởng của công ty nghiên cứu E-House Holdings, từng chỉ ra rằng: "Đây là lần đầu tiên chính quyền trung ương công bố rõ ràng một kế hoạch cải cách hộ khẩu chi tiết. Việc nới lỏng hệ thống đăng ký hộ khẩu sẽ kích thích nhu cầu về nhà ở ở các thành phố cấp ba và cấp bốn".
Giáo sư Tạ Điền, người đang giảng dạy tại Trường Kinh doanh Aiken thuộc Đại học Nam Carolina, cũng nói rằng suy thoái kinh tế hiện nay ở Trung Quốc và giải quyết bong bóng bất động sản là lý do chính để đưa ra chính sách. Ngoài ra, sau chiến tranh thương mại Trung - Mỹ, nhiều doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài rút lui khiến một lượng lớn lao động nhập cư về quê, cần phải giải quyết lối thoát cho những đối tượng này.
Thanh Đoàn
