Chiếc cốc Lycurgus mô tả cảnh liên quan đến Vua Lycurgus của Thrace, là một chén thánh La Mã màu xanh ngọc bích 1.600 năm tuổi, có thể thay đổi màu sắc tùy thuộc vào hướng ánh sáng chiếu vào nó. Chiếc cốc thủy tinh đã khiến các nhà khoa học bối rối kể từ khi được Bảo tàng Anh mua lại vào những năm 1950. Họ không thể tìm ra lý do tại sao chiếc cốc lại có màu xanh ngọc bích khi được chiếu sáng từ phía trước nhưng lại có màu đỏ như máu khi được chiếu sáng từ phía sau.
Bí ẩn được giải quyết vào năm 1990 khi các nhà nghiên cứu ở Anh xem xét kỹ lưỡng các mảnh vỡ dưới kính hiển vi và phát hiện ra rằng các nghệ nhân La Mã là những người đi tiên phong trong công nghệ nano: Họ đã hòa trộn thủy tinh với các hạt bạc và vàng có đường kính nhỏ tới 50 nanomet, nhỏ hơn một phần nghìn kích thước của một hạt muối ăn.
Thao tác này chính xác đến mức không thể có chuyện đây là kết quả của một sự cố ngẫu nhiên. Trên thực tế, hỗn hợp chính xác của các kim loại này cho thấy rằng người La Mã đã hoàn thiện việc sử dụng các hạt nano - "một kỳ tích đáng kinh ngạc", theo nhà khảo cổ Ian Freestone từ Đại học College London. Khi bị ánh sáng chiếu vào, các electron thuộc kim loại dao động theo cách làm thay đổi màu sắc chiếc cốc tùy thuộc vào vị trí của người quan sát.
Giờ đây, có vẻ như công nghệ này, từng được người La Mã sử dụng để sản xuất các tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp, có thể có nhiều ứng dụng hơn nữa — công nghệ siêu nhạy cảm có thể giúp chẩn đoán bệnh ở người hoặc xác định chính xác các mối nguy sinh học tại các trạm kiểm soát an ninh. Gang Logan Liu là một kỹ sư tại Đại học Illinois tại Urbana-Champaign, người từ lâu đã tập trung vào việc sử dụng công nghệ nano để chẩn đoán bệnh. Ông và các đồng nghiệp của mình nhận ra rằng hiệu ứng này mang lại tiềm năng chưa được khai thác.
Họ đã tiến hành một nghiên cứu, trong đó họ tạo ra một đĩa nhựa chứa đầy các hạt nano vàng hoặc bạc, về cơ bản là tạo ra một mảng tương tự như Chiếc cốc Lycurgus. Khi họ bôi các dung dịch khác nhau lên đĩa, chẳng hạn như nước, dầu, đường hoặc muối, màu sắc sẽ thay đổi. Mẫu thử nghiệm nhạy cảm hơn 100 lần với mức độ thay đổi của muối trong dung dịch so với các cảm biến thương mại hiện tại sử dụng các kỹ thuật tương tự. Một ngày nào đó, nó có thể được tích hợp trong các thiết bị cầm tay để phát hiện mầm bệnh trong mẫu nước bọt hoặc nước tiểu, hoặc để ngăn chặn những kẻ khủng bố đang cố gắng mang chất lỏng nguy hiểm lên máy bay.
Đây không phải là lần đầu tiên công nghệ La Mã vượt xa công nghệ hiện đại của chúng ta. Các nhà khoa học nghiên cứu thành phần của bê tông La Mã bị nhấn chìm dưới biển Địa Trung Hải trong 2.000 năm qua đã phát hiện ra rằng nó vượt trội hơn bê tông hiện đại về độ bền và ít gây hại cho môi trường. Kiến thức thu được hiện đang được sử dụng để cải thiện bê tông mà chúng ta sử dụng ngày nay. Không phải là mỉa mai sao khi các nhà khoa học hiện nay đang phải tìm hiểu ngược lại các công trình của những người được gọi là tổ tiên "nguyên thủy" của chúng ta để tìm ra hướng đi trong việc phát triển các công nghệ mới?
Thanh Hương
Theo The Epoch Times
