Gần đây, một chuyên gia về chính sách đối ngoại Nga Fyodor Lukyanov đã đưa ra tuyên bố gây chấn động tại Bắc Kinh rằng Thế chiến III đã chính thức bắt đầu. Ông lập luận rằng, thay vì một cuộc xung đột toàn cầu bùng nổ nhanh chóng và leo thang thành chiến tranh hạt nhân, Thế chiến III đang diễn ra dưới hình thức một chuỗi các cuộc xung đột khu vực đan xen. Tuyên bố này cần được xem xét một cách cẩn trọng và khách quan.
Bức tranh an ninh toàn cầu hiện nay đang nhuốm màu u ám bởi những căng thẳng gia tăng tại nhiều khu vực. Từ cuộc chiến tranh dai dẳng ở Ukraine, đến cuộc xung đột đẫm máu ở Gaza, cho đến các điểm nóng tiềm ẩn như Biển Đông, eo biển Đài Loan và bán đảo Triều Tiên, các cuộc xung đột khu vực đang thu hút sự tham gia của tất cả các cường quốc, với vai trò trực tiếp hoặc gián tiếp.
Ngoại trừ cuộc xâm lược Ukraine của Nga và cuộc chiến tranh đẫm máu của Israel ở Gaza, các khu vực căng thẳng khác vẫn chưa bùng phát thành những cuộc xung đột toàn diện. Tuy nhiên, viễn cảnh này hoàn toàn có thể xảy ra. Nếu điều đó xảy ra, hai siêu cường lớn nhất là Trung Quốc và Hoa Kỳ có thể sẽ bị cuốn vào vòng xoáy chiến tranh, tiềm ẩn những hậu quả khó lường cho toàn cầu.
-
- Một bức ảnh chụp từ Rafah cho thấy khói cuồn cuộn trong cuộc bắn phá của Israel vào Khan Yunis ở phía nam Dải Gaza vào ngày 9/2/2024, trong bối cảnh các trận chiến vẫn tiếp diễn giữa Israel và nhóm chiến binh Palestine Hamas. (Ảnh: SAID KHATIB/AFP/Getty Images)
Nỗ lực hòa giải bế tắc, điểm nóng bùng phát khắp nơi
Tin tức đáng lo ngại hơn nữa là nỗ lực hòa giải cho các cuộc xung đột đang diễn ra trên thế giới đang lâm vào bế tắc, không mang lại kết quả khả quan nào. Sau một cuộc phản công yếu ớt vào mùa hè vừa qua, Nga hiện đang đẩy mạnh tấn công và giành thế chủ động tại Ukraine. Tuy nhiên, sự kháng cự dũng cảm của Kyiv có thể sẽ mất đi sự hỗ trợ quan trọng từ Mỹ, quốc gia đang dần tỏ ra mệt mỏi và thiếu kiên nhẫn với cuộc chiến tranh dai dẳng.
Trong bối cảnh đó, Trung Quốc tiếp tục cung cấp viện trợ cho Nga, điều này càng làm gia tăng căng thẳng trong mối quan hệ vốn đã mong manh giữa Bắc Kinh và Washington. Tại Biển Đông và gần eo biển Đài Loan, các hạm đội của Trung Quốc và Hoa Kỳ đang gia tăng hoạt động tuần tra và tập trận, tiềm ẩn nguy cơ đối đầu trực tiếp, đẩy thế giới đến bờ vực chiến tranh.
Bên cạnh những điểm nóng tiềm ẩn nguy cơ bùng phát thành chiến tranh, khu vực Trung Đông tiếp tục chìm trong vòng xoáy bạo lực. Cuộc tấn công của Israel vào Gaza tiếp tục gây thương vong cho người dân vô tội tại vùng lãnh thổ bị bao vây, đẩy khu vực đến bờ vực của một cuộc chiến tranh rộng lớn hơn.
Vụ tấn công của Israel vào lãnh sự quán Iran ở Syria lần đầu tiên dẫn đến sự trả đũa trực tiếp từ Tehran, châm ngòi cho một cuộc đối đầu quân sự nguy hiểm giữa hai quốc gia và có thể khiến căng thẳng trong khu vực leo thang đến mức nghiêm trọng.
Tại Châu Phi, bức tranh cũng không mấy sáng sủa. Biến đổi khí hậu đang làm trầm trọng thêm các cuộc xung đột hiện có, dẫn đến tình trạng di dời dân cư trên diện rộng, tạo ra làn sóng người tị nạn tìm kiếm nơi trú ẩn ở châu Âu. Điều này đang gây ra những chia rẽ sâu sắc trong xã hội ở cả hai lục địa.
Trên bản đồ chính trị, các thỏa thuận liên bang được thiết lập để duy trì hòa bình và ổn định ở một số quốc gia châu Phi như Ethiopia, Somalia và Sudan đang dần sụp đổ, dẫn đến nguy cơ bùng phát các cuộc nội chiến tàn khốc.
-
- UAV Acinci của công ty Bayraktar tại Teknofest 2019. (Ảnh: wikimedia)
Vũ khí tiên tiến trong chiến tranh hiện đại: Bóng ma hủy diệt ngày càng cận kề
Chiến tranh hiện đại đang trải qua những biến đổi mang tính cách mạng với sự xuất hiện của các loại vũ khí tiên tiến như Máy bay không người lái (UAV) và Phương tiện mặt nước không người lái (USV), góp phần tái định nghĩa các quy tắc tác chiến truyền thống.
Điểm nổi bật là những vị trí chiến lược từng được xem là bất khả xâm phạm nay có thể bị tấn công chính xác với chi phí thấp hơn đáng kể.
Tuy nhiên, bên cạnh sự gia tăng hiệu quả và tính chính xác trong chiến tranh hiện đại nhờ ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tiêu diệt chính xác các mục tiêu, may mắn thay, khả năng sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt đã giảm thiểu đáng kể.
Thế chiến II bùng nổ do tham vọng bành trướng và sự kháng cự chống lại ách thống trị đế quốc. Phiên bản chiến tranh thế giới thế kỷ 21 này, thay vì tập trung vào nguyên tắc đạo đức, lại thiên về lợi ích thực dụng.
Giống như Thế chiến II, các liên minh mới đã được hình thành, tạo nên những chiến tuyến mới: NATO ở châu Âu, Trục Kháng chiến do Iran dẫn đầu ở Trung Đông, AUKUS và Bộ Tứ Kim Cương ở Đông Á. Sức mạnh ngày càng gia tăng của những liên minh này tiềm ẩn nguy cơ xung đột, do nghĩa vụ hỗ trợ lẫn nhau giữa các thành viên ngày càng được củng cố. Hoa Kỳ đang tích cực thúc đẩy một liên minh kiểu NATO mới ở châu Á, bao gồm Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Hoa Kỳ, nhằm kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc.
Thắng lợi trong Thế chiến II thuộc về liên minh có ưu thế quân sự vượt trội, và không thể phủ nhận vai trò quyết định của vũ khí hủy diệt hàng loạt, cụ thể là quả bom nguyên tử, trong việc buộc Nhật Bản đầu hàng.
Bên cạnh chiến trường, các hội nghị thượng đỉnh quan trọng như Cairo, Yalta, San Francisco và Potsdam đã góp phần định hình trật tự an ninh toàn cầu sau chiến tranh qua các thỏa thuận được ký kết. Tuy nhiên, trật tự này dường như đã phai nhạt trong những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 21.
-
- Bức ảnh chụp năm 1970 này cho thấy một vụ thử hạt nhân của Pháp tại Mururoa, Polynesia thuộc Pháp. Các nhà nghiên cứu đã thiết lập mối liên hệ giữa các vụ thử hạt nhân của Pháp trên biển Thái Bình Dương vào cuối những năm 1960 và tỷ lệ mắc ung thư tuyến giáp cao ở Polynesia. (Ảnh: Getty Images)
Lịch sử liệu có lặp lại?
Câu hỏi đặt ra là liệu Thế chiến III, nếu xảy ra, có thể dẫn đến một trật tự an ninh toàn cầu mới được bảo đảm bởi luật pháp và các thể chế quốc tế hay không. Khả năng này có vẻ mong manh.
"Trật tự dựa trên luật lệ" do phương Tây khởi xướng sau năm 1945 đang phải đối mặt với những thách thức ngày càng gia tăng từ các cường quốc mới nổi và mạng lưới lợi ích đa dạng, không gắn liền với một tập hợp các chuẩn mực và giá trị chung.
Tệ hơn nữa, việc tuân thủ các chuẩn mực và giá trị này đang bị xói mòn nhanh chóng. Hoa Kỳ và châu Âu đang phải vật lộn với những lợi ích xung đột và chi phí ngày càng tăng để duy trì xã hội của chính họ, dẫn đến sự suy giảm cam kết đối với trật tự quốc tế hiện tại. Các cuộc chiến tranh về bản sắc và văn hóa cũng đang làm tan rã cấu trúc giá trị truyền thống của phương Tây.
Do đó, có khả năng thế giới hậu Thế chiến III sẽ là một thế giới của những giao dịch ngắn hạn liên tục, xoay quanh việc trao đổi các nguồn tài nguyên ngày càng khan hiếm. Các nhóm lợi ích nhỏ và tạm thời sẽ được hình thành dựa trên thương mại và kết nối, thay vì dựa trên luật pháp và giá trị chung.
Ví dụ điển hình là các quốc gia Vùng Vịnh ngày nay, với chiến lược đa dạng hóa quan hệ quốc tế, đã mở rộng ảnh hưởng vượt xa quy mô quốc gia và thể hiện sự phản đối mạnh mẽ đối với các nguyên tắc quốc tế truyền thống. Trật tự dựa trên thương mại thay vì luật lệ này có thể định hình tương lai của nhân loại, tuy nhiên, nó tiềm ẩn nhiều rủi ro cho sự ổn định và hợp tác quốc tế lâu dài.
Bức tranh toàn cầu hiện nay có thể ảm đạm với những xung đột dai dẳng và căng thẳng gia tăng. Tuy nhiên, điều quan trọng là không nên khuất phục trước sự bi quan. Trong những thời điểm đen tối nhất của lịch sử, con người đã luôn thể hiện khả năng vượt qua nghịch cảnh và xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn.
Lịch sử đã chứng minh rằng con người có khả năng vượt qua những thách thức to lớn và tạo ra những thay đổi tích cực. Sau Thế chiến II, từ đống tro tàn của chiến tranh, một trật tự quốc tế mới đã được xây dựng dựa trên luật pháp và hợp tác đa quốc gia. Hệ thống này, mặc dù không hoàn hảo, đã mang lại nhiều thập kỷ hòa bình và thịnh vượng cho phần lớn thế giới.
Huyền Anh tổng hợp
