Vậy sự thật theo như bức vẽ của Botticelli là gì? Botticelli đã vẽ ra hai đại diện của sự thật: Apelles là đại diện thứ nhất, và đại diện thứ hai là chính bản thân cô ấy Truth (là đại diện của Sự thật). Apelles, cũng giống như Truth, gần như hoàn toàn trần trụi.
Thời đại thông tin cũng dẫn đến một lượng lớn các thông tin sai lệch. Có quá nhiều thông tin sẵn có nên rất khó để biết được đâu là thông tin thật, đâu là giả, và vì vậy, một số người trong chúng ta có thể đã trở thành nạn nhân của cái mà chúng ta gọi là “tin tức giả”.
Không chỉ các phương tiện truyền thông mới lan truyền thông tin sai lệch, mà ngay cả một người đồng nghiệp, bạn bè hoặc thậm chí một thành viên trong gia đình cũng làm như vậy. Cụ thể hơn, ai đó có thể phát tán những lời nói dối về chúng ta. Chúng ta nên xử lý như thế nào những trường hợp này? Bức vẽ “Calumny of Apelles” của họa sĩ người Ý thời Phục hưng Sandro Botticelli có thể cung cấp cho chúng ta một số góc nhìn hiểu biết sâu sắc hơn.
Mô tả Apelles của nhà văn Lucian
Trước khi có thể giải thích bức vẽ của Botticelli, chúng ta cần biết một chút về điều gì đã truyền cảm hứng cho nó.
Botticelli lấy cảm hứng cho bức vẽ này từ câu chuyện của họa sĩ Hy Lạp cổ đại Apelles. Apelles được coi là một trong những họa sĩ vĩ đại nhất trong thời đại của ông. Trên thực tế, Apelles tuyệt vời đến mức một số người cùng thời với ông ấy đã trở nên đố kỵ với ông. Một trong số những nghệ sĩ đố kỵ ông là Antiphilos, đã tìm cách hủy hoại Apelles bằng cách kể với Vua Ptolemy I rằng Apelles có liên quan đến một âm mưu chống lại nhà vua.
Kết quả là Apelles bị tống vào tù và suýt bị xử tử. Một số đánh giá cho rằng Apelles đã vẽ "Calumny (Các lời vu khống)" (một bức tranh cổ bị mất của Apelles) như một lập luận cho sự vô tội của bản thân mình, nhưng không rõ là bằng cách nào mà ông ấy đã có thể hoàn thành được bức vẽ đó từ nơi ngục tù. Những đánh giá khác lại cho rằng Apelles đã được trả tự do sau khi những kẻ chủ mưu thực sự làm chứng đồng tình với sự vô tội của ông ấy. Dù ông ấy đã hoàn thành bức vẽ “Calumny” đó bằng cách nào đi nữa, thì Apelles đã vẽ "Calumny" vì bắt nguồn từ sự việc lan truyền của những thông tin sai lệch.
Một trong những mô tả ít người biết về bức vẽ “Calumny (Sự vu khống)” của họa sĩ Apelles đã được nhà văn Hy Lạp Lucian đưa ra. Khoảng 1.500 năm sau, Botticelli bắt gặp mô tả của Lucian cho bức vẽ của Apelles, và Botticelli đã cố gắng tự mình tạo lại bức vẽ đó chỉ từ việc mô tả (dựa trên mô tả về một bức tranh cổ “Calumny” bị mất của Apelles).
-
- Chi tiết về “Calumny of Apelles,” vào khoảng năm 1496, của Sandro Botticelli. Tranh tempera vẽ trên các tấm bảng gỗ (panel); 24,4 inch x 35,8 inch. Phòng trưng bày Uffizi, Florence, Ý. (Miền công cộng)
Trong “Calumny of Apelles”, Botticelli đã diễn giải lại mô tả của Lucian về bức vẽ của Apelles. Một nhóm 10 nhân vật được vẽ trong một hoàn cảnh xung quanh được trang trí công phu, điểm trang trí cổ điển mô tả những câu chuyện từ Cơ đốc giáo và thần thoại Hy Lạp trên các cột nhà, mở ra một khung cảnh biển êm đềm.
Tuy nhiên, thay vì vẽ Vua Ptolemy với tư cách là người phân xử số phận của Apelles, Botticelli lại vẽ Vua Midas. Trong thần thoại Hy Lạp, Thần Apollo (là thần ánh sáng, chân lý và nghệ thuật trong thần thoại Hy Lạp) đã biến đôi tai của vua Midas thành tai lừa khi vua Midas cho rằng Pan là một nhà soạn nhạc giỏi hơn Thần Apollo. Và ở đây tại bức vẽ này, ở phía ngoài cùng bên phải của bố cục, Botticelli đã vẽ vua Midas với đôi tai lừa.
Hai người phụ nữ đã che tai vua Midas lại và ghé vào tai vua Midas thì thầm những lời nói dối về Apelles.
-
- “Calumny of Apelles,” vào khoảng năm 1496, bởi Sandro Botticelli. Tranh tempera vẽ trên các tấm bảng gỗ (panel); kích thước 24,4 inch x 35,8 inch. Tại phòng trưng bày Uffizi, Florence, Ý (Public Domain)
Vua Midas dang cánh tay ông ấy về phía Rancor, người được thể hiện như một nhân vật nam trong trang phục màu đen. Với đôi mày nhíu lại, Rancor giơ ngón tay của mình về phía mắt của vua Midas như thể nhằm làm nhà vua bị mù.
Rancor dắt tay Calumny, là một phụ nữ mặc đồ kết hợp giữa màu trắng và xanh trong bức vẽ. Một tay cô ấy cầm một ngọn đuốc và tay còn lại của cô ấy thì đang kéo tóc của Apelles, Apelles lúc này gần như khỏa thân (đang nằm trên sàn). Hai người phụ nữ khác đại diện cho Fraud và Perfidy đang tô điểm cho mái tóc của Calumny với những bím tóc và những bông hoa.
-
- “Calumny of Apelles,” vào khoảng năm 1496, bởi Sandro Botticelli. Tranh tempera vẽ trên các tấm bảng gỗ (panel); kích thước 24,4 inch x 35,8 inch. Tại phòng trưng bày Uffizi, Florence, Ý (Miền công cộng)
Phía sau những nhân vật đó là một nhân vật phụ nữ lớn tuổi hơn trong trang phục màu đen được gọi là Remorse. Bà ấy quay đầu lại nhìn vào nhân vật Truth (Sự thật), người đang vừa chỉ tay lên trên và vừa nhìn hướng lên Thiên thượng trong lúc Truth cũng đang che chắn bản thân mình một cách nhu mì e lệ.
Các giai đoạn của thông tin sai lệch
Để chúng ta có thể hiểu về bức vẽ này và cách làm thế nào để xử lý thông tin sai lệch, trước hết cần phải hiểu đầy đủ hơn về những điều mà những nhân vật trong bức vẽ này thể hiện ra.
Việc vua Midas được thay thế cho vua Ptolemy I đã tô điểm cho câu chuyện một cách đáng kể. Nó không chỉ là một tội ác chống lại một nghệ sĩ là Apelles, mà còn ám chỉ vua Ptolemy phạm vào một tội ác chống lại Thần. Việc vua Midas không thể đánh giá thỏa đáng cuộc thi âm nhạc giữa Thần Apollo và Pan cho thấy rằng vua Midas không sẵn lòng mong muốn hoặc không thể nhận ra sự thật từ Thần và sự ưu tú vượt trội hơn của Thần. Sự hiện diện của vua Midas trong bức vẽ này thậm chí có thể tượng trưng cho việc chống lại những sự thật từ Thần.
Hai người phụ nữ, tượng trưng cho Sự ngu dốt và Sự ngờ vực, thì thầm vào đôi tai lừa của vua Midas — đôi tai lừa này là vật tượng trưng cho sự trừng phạt của Thần đặt lên vua Midas vì ông ta không thể phân biệt đúng đắn về Thần. Việc hai người phụ nữ giơ đôi tai lừa của ông ta lên để thì thầm vào tai nhắc lại sự thiếu hiểu biết và sự ngờ vực mà vua Midas đã dùng để phán xét sự thật từ Thần. Sự thiếu hiểu biết và sự ngờ vực của vua Midas đã khiến ông ta có đánh giá kém cỏi trong cả cuộc thi giữa Thần Apollo và Pan, và trong cả hoàn cảnh tại nơi đây khi mạng sống của Apelles đang bị đe dọa.
Sự thiếu hiểu biết và sự ngờ vực về những sự thật từ Thần là khởi đầu cho những thông tin sai lệch làm vua Midas đi sai hướng. Sự thiếu hiểu biết và sự ngờ vực cũng khiến ông ấy ngả người về phía trước và chỉ tay vào nhân vật Rancor trong bức vẽ. Theo Từ điển tiếng Anh Oxford, từ “rancor” gợi ý đến một cảm giác oán giận và thù hận lâu dài.
Thực tế là nhân vật Rancor đại diện cho cảm giác oán hận lâu dài thay vì chỉ là sự phán xét trong chốc lát, điều này cho thấy một số sự việc như thế này. Trước tiên là nó cho thấy sức mạnh của sự thiếu hiểu biết và sự ngờ vực của chúng ta trong việc dẫn đến và duy trì sự oán giận và thù hận một cách dần dần theo thời gian.
Thứ hai, nó gợi ý rằng bức vẽ này nói về thái độ đối với Thần, điều này vượt xa hơn việc chỉ đơn thuần nói về vấn đề khoảnh khắc mà Apelles bị giam cầm; nó gợi ý rằng bức vẽ này nói về sự oán giận và sự thù hận lâu dài đối với những sự thật từ Thần.
Điều cuối cùng là ngôn ngữ cơ thể của Rancor — việc bàn tay của hắn ta chìa ra đưa về phía vua Midas như nhằm để tấn công đôi mắt hay để che khuất tầm nhìn của nhà vua — cũng cho thấy rằng sự oán giận và sự thù hận lâu dài cuối cùng có thể khiến người ta bị mù quáng mà căm ghét sự thật.
Rancor dắt tay dẫn lối Calumny, điều này cho thấy rằng sự oán giận và sự thù hận là những dấu hiệu báo trước cho lời vu khống. Calumny đại diện tượng trưng cho ác tâm cố ý làm hại và vu khống giả dối về một điều gì đó nhằm mục đích làm tổn hại đến hình tượng của điều đó. Perfidy và Fraud làm đẹp cho Calumny, điều này cho thấy rằng Calumny phải được tô điểm cho tốt đẹp để những lời nói dối của nó trở nên đáng tin cậy và được tin tưởng.
Calumny cũng cầm một ngọn đuốc trên tay. Một ngọn đuốc thường đại diện cho sự soi sáng và tri thức; nó là biểu tượng đối nghịch với sự thiếu hiểu biết. Tuy nhiên, ở đây, cái gọi là sự soi sáng của Calumny không phải là đối nghịch với sự thiếu hiểu biết mà là hỗ trợ cho sự thiếu hiểu biết. Ngọn lửa của cô ta (Calumny) cho thấy rằng sự giả dối của cô ta bị hiểu sai là nhằm để soi sáng những sự thật.
Cho đến nay, có vẻ như Botticelli đã vẽ ra cho chúng ta các giai đoạn xảy ra khi thông tin sai lệch lan truyền. Trước hết chúng ta thiếu hiểu biết và ngờ vực về sự thật, không phải sự thật nào khác mà là những sự thật từ Thần. Thứ hai, việc thiếu hiểu biết và sự ngờ vực của chúng ta về sự thật khiến chúng ta nảy sinh sự oán giận và thù hận lâu dài đối với sự thật từ Thần, và điều này càng khiến chúng ta thêm mù quáng không thể nhìn thấy sự thật được nữa. Cuối cùng thì với việc sự thật từ Thần bị che lấp hoàn toàn, chúng ta dễ dàng chấp nhận những thông tin sai lệch như thể đó là sự thật.
Hướng tới tình yêu Sự thật
Vậy sự thật theo như bức vẽ của Botticelli là gì? Botticelli đã vẽ ra hai đại diện của sự thật: Apelles là đại diện thứ nhất, và đại diện thứ hai là chính bản thân cô ấy Truth (là đại diện của Sự thật). Apelles, cũng giống như Truth, gần như hoàn toàn trần trụi. Mọi nhân vật khác trong bức tranh đều được mặc trang phục hoàn chỉnh, nhưng Apelles và Truth được phơi bày, điều này cho chúng ta biết rằng họ đang thể hiện chính bản thân họ một cách chân thực và toàn vẹn.
Ngoài ra, Apelles đặt thế tay ông ấy cầu nguyện. Bất chấp sự tấn công của những lời nói dối xung quanh ông ấy, ông ấy không van nài bất kỳ nhân vật nào khác. Apelles không quay về phía Calumny để dập tắt ngọn lửa của cô ta, cũng không cúi đầu dưới chân vua Midas để cầu xin cho sự sống của ông ấy. Thay vào đó, Apelles cầu nguyện, và điều này cho thấy rằng ông ấy nhận ra một sự thật đích thực vượt xa khỏi hoàn cảnh trước mắt mình. Nó cũng cho thấy rằng sự thật không thể được tìm thấy trong sự náo loạn này đang chống lại Thần, mà sự thật được tìm thấy trong chính các vị Thần.
Calumny dùng một tay kéo tóc Apelles. Cô ta (Calumny) kéo Apelles đang ở phía sau Rancor về phía vua Midas để được phán xét từ nhà vua. Tất nhiên, bất kỳ phán xét nào đối với Apelles bởi vua Midas sẽ đều sẽ không dựa trên sự thật bởi vì vua Midas bị bao quanh bởi rất nhiều điều đại diện cho sự giả dối và thông tin sai lệch, và bản thân vua Midas là đại diện của một người nào đó đang bị lừa dối và bị thao túng.
Ở phía ngoài cùng bên trái của bố cục, Truth (Sự thật) nhìn lên và chỉ tay hướng lên Thiên thượng. Vì cô ấy Truth là đại diện của Sự thật, có vẻ như Botticelli để cho hình ảnh của cô ấy chỉ tay lên trực tiếp đến nơi mà Botticelli tin rằng sự thật đang ngự trị, đó là nơi cùng với Thượng đế trên thiên thượng. Bất chấp mọi thứ xảy ra với Apelles bên dưới thì đại diện của Truth (Sự thật) nhắc nhở Apelles rằng sự thật tồn tại cùng với Thần— vượt xa hơn sự tấn công dữ dội của thông tin sai lệch này.
Remorse (nhân vật phụ nữ lớn tuổi hơn trong trang phục màu đen) quay lại nhìn Truth khi Remorse đang từ từ di chuyển về phía vua Midas. Chúng ta có thể đoán rằng Remorse sẽ lên đến chỗ gặp nhà vua vào một thời điểm nào đó, khi tất cả các nhân vật khác đã giải tán. Với sự tập trung của Remorse vào Truth (Sự thật), Remorse sẽ vạch trần những lời nói dối và thông tin sai lệch, và đồng thời cũng khiến vua Midas phải xấu hổ bối rối và hối hận vì đã trở thành nạn nhân của những lời vu khống. Cuối cùng, chúng tôi đoán rằng, sự thật sẽ thắng thế.
Giữa quá nhiều thông tin sai lệch, làm sao chúng ta có thể hướng về Thượng đế để phân biệt điều gì là thật, điều gì là giả? Làm thế nào chúng ta có thể [hành xử] phù hợp với sự thật bất chấp những sự giả dối mà chúng ta có thể phải chịu đựng? Làm thế nào chúng ta có thể học cách sống với tình yêu sự thật từ Thần?
Bạn đã bao giờ nhìn thấy một tác phẩm nghệ thuật mà bạn nghĩ là đẹp nhưng không biết nó có ý nghĩa gì chưa? Trong loạt bài “Reaching Within: What Traditional Art Offers the Heart” (“Chạm đến nội tâm: Nghệ thuật truyền thống đem lại điều gì cho tâm hồn”), chúng tôi diễn giải nghệ thuật trực quan cổ điển theo những cách có thể có góc nhìn sâu sắc hơn về mặt đạo đức đối với chúng ta ngày nay. Chúng tôi cố gắng tiếp cận từng tác phẩm nghệ thuật để xem những sáng tạo lịch sử của chúng ta có thể truyền cảm hứng cho bản chất tốt đẹp bẩm sinh bên trong chính chúng ta như thế nào.
Thanh Tâm
Theo Eric Bess - The EpochTimes
