“Tam thập lục kế” xưa gọi là “Tam thập lục sách”. Trong lịch sử thực sự có “Tam thập lục sách” không? Tại sao lại có 36 kế sách mà không phải là 18 hay là 64 kế sách?
“Tam thập lục kế, tẩu vi thượng sách”, câu thành ngữ này thường được mọi người sử dụng, hễ sự việc phát triển đến bước khó vãn hồi được, suy trước tính sau đều không có kế sách hay, lúc này phải buông bỏ tất cả, duy nhất chỉ có một việc “chạy” là thượng sách. “Tam thập lục kế” xưa gọi là “Tam thập lục sách”. Trong lịch sử thực sự có “Tam thập lục sách” không? Tại sao lại có 36 kế sách mà không phải là 18 hay là 64 kế sách? Thì ra nó có liên quan đến tư tưởng trong Kinh Dịch.
Xuất xứ của “Tam thập lục sách”
Câu này không phải là kế sách của Quỷ Cốc Tử, đại sư tung hoành gia, cũng không phải có nguồn gốc của Gia Cát Khổng Minh, người nổi tiếng với “Không thành kế”, mà nó có liên quan đến danh tướng Đàn Công, công thần khai quốc của Nam triều Lưu Tống.
Đàn Công chính là lão tướng sa trường Đàn Đạo Tế. Ông mồ côi từ nhỏ, phụng sự anh chị nổi tiếng hòa ái và cẩn thận. Ông có tài thiên bẩm, dẫn quân đánh trận trí dũng song toàn. Ông theo Lưu Tống Cao Tổ Vũ Hoàng Đế Lưu Dụ khởi nghĩa, luôn dẫn đầu đoàn quân, đông chinh tây chiến, nam chinh bắc phạt, đánh đâu thắng đó, chiến công lừng lẫy. Khi ông còn tại thế, ông như bức Trường Thành di động của Nam triều, Bắc Ngụy nhiều lần xuất quân đánh Nam triều đều thất bại trở về. Tướng sĩ Bắc Ngụy đều rất sợ ông, thậm chí họ còn thờ chân dung ông để trừ tà.
Năm Nguyên Gia thứ 8, quân Bắc Ngụy với binh lực cường thịnh đánh chiếm lại các nơi như Lạc Dương, Hà Nam mà Lưu Tống trước đây chiếm được. Đàn Đạo Tế phụng mệnh tái chiếm Hà Nam. Trong hơn 20 ngày, ông cùng quân Ngụy đánh nhau hơn 30 trận, nhiều lần đánh thắng, nhưng khi đánh đến Lịch Thành thì bởi vì liên tiếp mấy ngày liền chuyển lương thực nên binh sĩ gần như kiệt sức, đành phải chuẩn bị, ngừng tấn công trở lại triều đình. Đương thời trong quân đội có những binh sĩ đầu hàng quân Bắc Ngụy. Quân sĩ doanh trại Đàn tướng quân cũng vì thế mà lo sợ, mất hết sĩ khí, lòng quân dao động.
Đàn Đạo Tế nảy ra một kế, thừa lúc đêm đen diễn một trận “thẻ tre đong cát” để làm rối loạn tai mắt quân địch, khiến quân sĩ doanh trại địch dao động. Ông đích thân đến doanh trại kiểm đếm lương thực, sai quân sĩ dùng đấu đong gạo, binh sĩ bên cạnh dùng thẻ tre ghi chép và xướng lên con số, còn trên mặt đất thì bày các túi lương thực đầy ắp (kỳ thực là những túi đựng cát), mở miệng túi ra lộ ra gạo trắng như tuyết.
Thám tử quân Ngụy liên tiếp mấy đêm thám thính và cấp báo tình hình quân địch, vội vàng báo với tướng lĩnh sớm nhất rằng, doanh trại của Đàm tướng quân có dư thừa rất nhiều lương thực. Vì vậy khi quân của Đàm tướng quân rút đi thì quân Ngụy từ bỏ truy kích, xông vào doanh trại quân Nam triều lấy lương thực.
Đàn Đạo Tế thừa cơ rút về phương nam, lệnh cho quân sĩ mặc áo giáp, còn ông mặc một bộ trang phục màu trắng, bỏ ngựa ngồi xe, thong dong chậm rãi đột phá vòng vây. Quân Ngụy lo sợ có mai phục nên không dám tiến gần quân của Đàn tướng quân, và cũng bãi chiến quay trở về phương bắc. Lần này Đàn Đạo Tế tuy không giành được chiến thắng, nhưng lại có thể rút lui toàn bộ quân đội của mình trước mặt quân địch mạnh, khiến uy danh của ông vang dội.
-
- Lần này Đàn Đạo Tế tuy không giành được chiến thắng, nhưng lại có thể rút lui toàn bộ quân đội của mình trước mặt quân địch mạnh, khiến uy danh của ông vang dội. (Shutterstock)
Phản thần nước Nam Tền là Vương Kính Tắc nói: “Đàn Công tam thập lục sách, tẩu thị thượng kế” (Nam sử - Liệt truyện thứ 35 - Vương Kính Tắc).
Câu nói này có nghĩa là Đàn Công đánh chiến dịch này, tuy ông hùng tài đa mưu lắm kế, nhưng cũng chỉ có thể chạy là thượng sách. Đây chính là nguồn gốc câu “Tam thập lục sách, tẩu vi thượng kế”, hoặc “Tam thập lục kế, tẩu thị thượng sách” mà chúng ta vẫn thường nói. Chỉ có điều khi phản thần Vương Kính Tắc nói câu này là có ý mỉa mai châm biếm, “là chê Đàn Đạo Tế né tránh quân Ngụy”.
Tại sao nói “Tam thập lục sách”
Sách và chữ số 36 (Tam thập lục) nó có mối quan hệ thế nào? Chúng ta cần ngược về thời người xưa dùng cỏ thi bói quẻ xem hung cát, gọi là “Thiệt thi”, còn gọi là phép “Phệ” (bói cỏ thi).
Người xưa dùng cỏ thi bói quẻ xem hung cát gọi là “Sách”. Khi bói quẻ cỏ thì, trước tiến rút một cây cỏ trong số 50 cây cỏ thi ra, gọi là “nhất sách”. Sau đó chia số còn lại ra làm 2 phần, sau đó 4 sách (4 sợi) làm thành một số để định hào âm và hào dương.
Dịch Truyện của Tuân Sảng có viết rằng, 64 quẻ “To lớn thay Càn nguyên, vạn vật khởi đầu sinh sôi”. Dương khí của Càn là nguồn gốc nguyên khí sinh ra sinh mệnh vạn vật. Càn nguyên dùng số 9 (cửu), khi bói cỏ thi thì là 36 sách (9x4). Do đó ý nghĩa của “Tam thập lục sách” 936 sách) là từ đó mà ra, tức là đại biểu cho vạn sự vạn vật từ đó mà bắt đầu, từ đó mà sinh ra, từ đó mà sản sinh biến hóa vô cùng.
Cuối thời nhà Minh đầu thời nhà Thanh, có người gom những điển cố quân sự trong lịch sử, dùng tên thực tập hợp đủ 36 điển cố, đặt tên là “Tam thập lục kế”, bao gồm:
Man thiên quá hải, Vi Ngụy cứu Triệu, Tá đao sát nhân, Dĩ dật đãi lao,
Sấn hỏa đả kiếp, Thanh đông kích tây, Vô trung sinh hữu, Ám độ Trần Thương,
Cách ngạn quan hỏa, Tiếu lý tàng đao, Lý đại đao cương, Thuận thủ khiên dương,
Đả thảo kinh xà, Tá thi hoàn hồn, Điệu hổ lý sơn, Dục cầm tiên túng,
Phao chuyên dẫn ngọc, Cầm tặc cầm vương, Phủ để trừu tân, Hỗn thủy mô ngư,
Kim thiền thoát xác, Quan môn tróc tặc, Viễn giao cận công, Giả đồ diệt Quắc,
Thâu lương hoán trụ, Chỉ tang mạ hòe, Giả si bất điên, Thượng ốc trừu thê, Thụ thượng khai hoa, Phản khách vi chủ, Mỹ nhân kế, Không thành kế,
Phản gián kế, Khổ nhục kế, Liên hoàn kế, Tẩu vi thượng kế.
Quay lại với khởi đầu của :Tam thập lục sách”, ý nghĩa gốc vốn là số phiếm chỉ, là nói kế sách có thể như trời đất sinh ra vạn vật, biến hóa vô cùng. Đúng như trong Sử Ký có nói: “rút sách (cỏ thi) định số, đốt mai rùa xem dấu hiệu, biến hóa vô cùng.
Trung Hòa
Theo Dung Nãi Gia - Epochtimes
Tài liệu tham khảo:
- Nam Sử
- Tống Thư
- Nam Tề Thư
- Chu Dịch chú thích
