Triệu Việt Vương (524-571), tên thật là Triệu Quang Phục, là một trong những thủ lĩnh khởi nghĩa nổi tiếng thời Bắc thuộc ở Việt Nam. Ông xưng vương và cai trị từ năm 548 đến năm 571, có công lớn trong việc kế tục Lý Nam Đế để đánh đuổi quân xâm lược nhà Lương, giữ nền độc lập cho nước Vạn Xuân.
Đánh quân Lương
Triệu Quang Phục là con của Thái phó Triệu Túc, người huyện Chu Diên, thuộc tỉnh Hưng Yên hiện nay. Ông được sử sách mô tả là người 'uy tráng dũng liệt'. Từ năm 541, ông cùng cha tham gia khởi nghĩa do Lý Nam Đế khởi xướng, và có công lao lớn trong việc đánh đuổi quân Lương, sau đó được giao chức Tả tướng quân nước Vạn Xuân.
Trong quá trình kháng chiến chống quân Lương, Triệu Quang Phục đã thể hiện tài năng và sự dũng cảm phi thường. Năm 545, quân Lương do Trần Bá Tiên chỉ huy lại lần nữa đánh Vạn Xuân, Lý Nam Đế thua trận rút lui về Khuất Lão và giao binh quyền cho Triệu Quang Phục. Triệu Quang Phục lui quân về đầm Dạ Trạch làm căn cứ quân sự. Ban ngày không khói lửa, ban đêm ông dùng thuyền độc mộc tổ chức các cuộc tấn công bất ngờ vào doanh trại của quân địch, cướp lương thực vũ khí và gây thương vong nặng nề cho quân Lương.
Xưng vương và mất nước
Sau khi Lý Nam Đế qua đời, Triệu Quang Phục tự xưng là Triệu Việt Vương. Năm 550, nhà Lương có loạn, vua Lương gọi Trần Bá Tiên về dẹp loạn, nên chỉ để tì tướng Dương Sàn ở lại. Triệu Việt Vương tung quân ra đánh, quân Lương thua chạy về nước.
Triệu Việt Vương thắng trận và trở thành người cai trị nước Vạn Xuân. Dưới thời của ông, Vạn Xuân đã đạt được những thành tựu đáng kể trong việc phục hồi và phát triển sau chiến tranh.
Tuy nhiên, Triệu Việt Vương phải đối mặt với nhiều thách thức, trong đó có cuộc xung đột với họ Lý. Lý Phật Tử, một người cháu trong dòng họ của Lý Nam Đế, đã thách thức quyền lực của Triệu Việt Vương. Lý Phật Tử thất thế và xin giảng hòa, ông đồng ý và chia phía Tây đất nước cho dòng họ Lý, và gả con gái là Cảo Nương cho Nhã Lang - con trai của Lý Phật Tử.
Năm 571, Lý Phật Tử đem quân đánh úp, Triệu Việt Vương bất ngờ nên bị đánh bại và cuối cùng tự tử ở cửa sông Đáy.
Truyền thuyết
Triệu Việt Vương không chỉ được nhớ đến qua các sự kiện lịch sử mà còn qua những truyền thuyết dân gian.
Một truyền thuyết nổi tiếng kể rằng, năm 549 ông ở trong đầm lầy đánh mãi mà không đánh lui được quân Lương, nên ông trai giới thắp hương cầu khấn Trời đất quỷ thần trợ giúp. Thần nhân Chử Đồng Tử cưỡi rồng vàng từ trên trời hạ xuống, rút móng rồng và bào ông cài lên mũ đâu mâu.
Từ khi Triệu Việt Vương có được chiếc mũ đâu mâu gắn móng rồng từ Chử Đồng Tử, ông đánh đâu thắng đó, thanh thế lẫy lừng. Năm 570, Nhã Lang lừa Cảo Nương và lấy được mũ đâu mâu có gắn móng rồng, rồi cùng Lý Phật Tử đánh úp khiến Triệu Việt Vương thất bại phải tự tử.
Theo Đại Nam Quốc sử Diễn ca, Trương Hống và Trương Hát đã can Triệu Việt Vương đừng gả Cảo Nương cho Nhã Lang:
Có người: Hống, Hát họ Trương
Vũ biền nhưng cũng biết đường cơ mưu,
Rằng: "Xưa Trọng Thủy, Mỵ Châu,
Hôn nhân là giả, khấu thù là chân.
Mảnh gương vãng sự còn gần,
Lại toan dắt mối Châu Trần sao nên?"
Hiện nay vẫn còn khá nhiều đền thờ và di tích lịch sử về Triệu Việt Vương trên khắp Việt Nam, đặc biệt là ở các tỉnh Ninh Bình, Nam Định và Hưng Yên. Nhiều đền, đình, và chùa được xây dựng để tưởng nhớ và thờ phụng ông, như đình Phù Sa, đền Triệu Quang Phục ở Yên Ninh, chùa Độc Bộ ở Nam Định, và nhiều nơi khác. Các lễ hội truyền thống cũng được tổ chức hàng năm để tưởng nhớ công lao và sự hy sinh của Triệu Việt Vương.
-
- Đền thờ Triệu Quang Phục ở thị trấn Yên Ninh, Yên Khánh, Ninh Bình. (Phạm vi công cộng)
Lời kết
Triệu Việt Vương, hay Triệu Quang Phục, không chỉ là một vị anh hùng lịch sử mà còn là một biểu tượng của tinh thần đấu tranh và lòng yêu nước của người Việt Nam. Cuộc đời và sự nghiệp của ông, cùng với những truyền thuyết và di sản văn hóa, tiếp tục là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ và là một phần quan trọng của lịch sử dân tộc Việt Nam.
Nhà thơ Đông Quan đã viết bài thơ cảm khái rằng:
Bền bỉ năm năm một chiến trường
Anh hùng nào khác Dạ Trạch Vương
Cự bọn Bá Tiên lùi giặc Bắc
Diệt lũ Dương Sàn dứt ngụy Lương
Long Uyên đô hội bền thành lũy
Vạn Xuân đất nước vững biên cương
Phật Tử làm sao mà cướp nước
Nếu biết nghe lời nhị họ Trương
Trung Dung
