Khổng Tử dẫn đệ tử du ngoạn đến phương nam, khi đến A Cốc thì thấy một cô gái xinh đẹp đang giặt áo bên đường. Khổng Tử ba lần phái Tử Cống đến hỏi chuyện cô gái trẻ. Tử Cống đã nói điều gì, và cô gái ấy đã đối đáp ra sao?
Thời Xuân Thu, bậc Thánh nhân Khổng Tử luôn dốc sức khôi phục chế độ lễ nhạc nhà Chu. Một lần ông dẫn theo đệ tử rời khỏi nước Lỗ ngao du về phương nam, đến bất cứ nơi đâu ông cũng tìm hiểu xem nhân tình và phong thổ nơi ấy có phù hợp với lễ hay không.
Khi thầy trò đến con đường ven núi A Cốc, họ nhìn thấy một cô gái xinh đẹp, trên thân mang ngọc bội, đang ngồi bên đường giặt áo. Khổng Tử muốn hiểu rõ phong tục nơi đây nên đã lấy ra một chiếc cốc đưa cho Tử Cống, và bảo học trò hãy đến nói chuyện với cô gái đang giặt áo kia.
Tử Cống cầm chiếc cốc đến trước mặt cô gái và nói: “Xin chào, cảm phiền cô nương một chút. Tôi từ phương bắc muốn đến nước Sở ở phương nam. Nào ngờ trời nóng bức, trong khi phải gấp rút đi đường. Tôi thực sự rất khát, muốn xin cô nương một cốc nước để uống, không biết có được chăng?”.
Cô gái giặt áo đáp lại: “Tiên sinh, ngài hãy xem dòng suối nơi sơn cốc thanh nhã này, cho dù có nhìn thấy hay không, cũng không kể là trong hay đục thì đều chảy ra biển lớn. Ngài muốn uống thì cứ tùy ý uống, hà tất phải hỏi tiểu nữ?”.
Sau một lát, cô gái nhận lấy chiếc cốc của Tử Cống, đón dòng nước đang chảy múc một cốc rồi đổ đi, sau đó lại thuận theo dòng chảy múc một cốc đầy nước. Cô gái quỳ xuống đặt cốc nước đầy trên bãi cát và nói với Tử Cống: “Thưa ngài, theo lễ thì nam nữ thụ thụ bất thân, tiểu nữ không thể tận tay đưa cốc cho ngài, xin ngài hãy tự mình đến nhận đi!”.
Tử Cống quay về và kể lại một lượt những chuyện vừa xảy ra. Khổng Tử nói: “Ta đã hiểu rồi”.
Tranh chân dung Tử Cống (tức Đoan Mộc Tứ) trong bức tranh “Tượng bán thân của Chí Thánh tiên hiền” (trưng bày ở Bảo tàng Cung điện Quốc gia
Sau đó, Khổng Tử lấy ra cây đàn Cầm, rút bỏ trục vặn dây rồi đưa đàn cho Tử Cống, nói với học trò rằng: “Con lại đi nói chuyện với nàng ta một chút, quan sát lời nói của nàng ta xem thế nào”.
Tử Cống ôm cây đàn Cầm đến trước mặt cô gái và nói: “Lại phiền cô nương một chút! Những lời của cô nương giống như làn gió mát thổi qua, rất hợp với tâm ý của tôi. Nay cây đàn Cầm này không có trục dây, xin cô nương giúp điều chỉnh âm thanh một chút có được không?”.
Cô gái đáp: “Xin lỗi tiên sinh, tiểu nữ là người thôn dã, thô lậu ít học, không hiểu gì về âm luật, làm sao có thể chỉnh âm cho đàn Cầm được?”.
Tử Cống ôm đàn Cầm về kể lại cho thầy. Khổng Tử nói: “Ta đã biết rồi”.
Lúc này, Khổng Tử lấy ra năm lạng vải thô giao cho Tử Cống và nói: “Con lại đi nói chuyện với nàng ta, quan sát lời nói của nàng ta xem thế nào”.
Tử Cống lại lần nữa đến trước mặt cô gái và nói: “Chào cô nương, tôi sắp rời khỏi chỗ này để đến nước Sở. Ở đây có năm lạng vải thô, tôi đặt ở bên khe suối hy vọng cô nương vui lòng nhận lấy”.
Cô gái đáp: “Vị khách ngài đây sai bảo tiểu nữ, lại để tài vật ở đây. Tiểu nữ tuy rằng còn ít tuổi, cũng không thể nhận thứ gì của ngài. Mong ngài hãy cầm đồ và nhanh chóng rời khỏi chỗ này, tránh có kẻ cuồng phu xuất hiện nói những lời vô lễ với ngài”.
Tử Cống quay về kể lại với thầy. Khổng Tử nói: “Ta đã biết cô gái này thông tình đạt lý, lại hiểu lễ nghĩa”.
Trong “Thi Kinh - Chu Nam - Hán Quảng” có câu: “Nam hữu kiều mộc, bất khả hưu tức. Hán hữu du nữ, bất khả cầu tư”. Đại khái ý tứ là: Phía nam ngọn núi có cây lớn, người khác không thể ngồi dưới gốc cây mà nghỉ ngơi. Sông Hán có cô gái ngồi thuyền du ngoạn, người ta muốn theo đuổi nàng mà không thể. Đây là chỉ người con gái hiểu phép tắc, biết lễ nghi, cũng giống như cây lớn kiêu hãnh nhìn lên, không cầu tư dục.
Tụng viết:
“Khổng Tử xuất du,
A Cốc chi nam,
Dị kỳ xử nữ,
Dục quan kỳ phong,
Tử Cống tam phản,
Nữ từ biện thâm,
Tử viết đạt tình,
Tri lễ bất dâm”.
Nghĩa là: Khổng Tử du ngoạn đến phía nam đường núi A Cốc, gặp người con gái liền cảm thấy kinh ngạc, vì muốn xem dân tình thế thái nơi đây mà đã để Tử Cống ba lần đi lại. Ngôn từ của nàng có ý sâu xa, Khổng Tử khen nàng thông tình đạt lý, biết lễ nghĩa lại không thái quá.
Minh Hạnh
Theo Tống Gia Minh - Sound of Hope
Tài liệu tham khảo:
- “Hàn thi ngoại truyện”
- “Liệt nữ truyện”
