Lê Phụng Hiểu (982-1059) là một danh tướng nhà Lý, từng giữ chức đô thống - người đứng đầu quân đội nhà Lý. Ông có công lớn trong việc dẹp loạn Tam vương, đánh đuổi quân Chiêm Thành. Ông phò tá 3 triều vua Lý Thái Tổ, Lý Thái Tông và Lý Thánh Tông, giúp nhà Lý ổn định và phát triển trong những năm đầu thành lập.
Thân thế và sự nghiệp
Lê Phụng Hiểu sinh ra ở hương Băng Sơn, tổng Dương Sơn, huyện Cổ Đằng, lộ Thanh Hóa (nay thuộc xã Hoằng Sơn, huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa). Ông không được đi học, nhưng thuở hàn vi đã nổi tiếng là người sức khỏe muôn địch, là đô vật có tiếng với nghệ danh Đô Bưng (Băng).
Lê Phụng Hiểu sinh ra ở vùng rừng núi Hoa Lâm, nổi tiếng hùm thiêng rắn độc. Ông là một chàng thanh niên có sức khỏe phi thường, từng giết chết năm con hổ dữ trong vòng mấy tháng.
Câu chuyện về Lê Phụng Hiểu đã lừng lẫy khắp vùng sông Lương, sông Mã. Vua Lý Thái Tổ biết ông là bậc kỳ tài, đã mời ra làm quan, sau này được phong tới chức Võ vệ tướng quân, chỉ huy cấm quân bảo vệ Hoàng thành.
Năm 1028, sau khi vua Lý Thái Tổ mất, các hoàng tử Võ Đức vương, Dực Thánh vương và Đông Chính vương đã đem quân đến vây thành để tranh ngôi của Thái tử. Lê Phụng Hiểu lúc ấy đang giữ chức Võ vệ tướng quân đã cùng với một số tướng khác như Lý Nhân Nghĩa, Dương Bình, Quách Thịnh... đưa quân ra ngăn chặn.
Trong trận chiến quyết định, Lê Phụng Hiểu đã chém chết Võ Đức vương, khiến quân của ba hoàng tử tan rã. Từ đó, vua Lý Thái Tông lên ngôi, nhà Lý ổn định.
Sau khi dẹp loạn Tam vương, Lê Phụng Hiểu được vua Lý Thái Tông thăng chức Đô thống Thượng tướng quân, tước hầu. Ông tiếp tục phò tá nhà Lý trong nhiều trận đánh lớn, trong đó có chiến thắng đánh đuổi quân Chiêm Thành xâm lược vào năm 1044.
Giai thoại về Lê Phụng Hiểu
Lê Phụng Hiểu là một vị tướng tài ba, trung nghĩa, nhưng cũng rất giản dị, gần gũi với nhân dân. Có nhiều giai thoại về ông được lưu truyền đến ngày nay.
Sức khỏe phi thường
Có lần, hai làng Cổ Bi và Đàm Xá tranh chấp một doi đất. Làng Đàm Xá cậy đông người đã chiếm hẳn doi đất mà lẽ ra phải thuộc về làng Cổ Bi. Lê Phụng Hiểu lúc đó chưa làm quan, đứng ra giúp làng Cổ Bi.
Dân làng Cổ Bi bày ra nhiều mâm cỗ to để thiết đãi. Ông đủng đỉnh ăn hết rồi ngủ một giấc no say.
Chờ đến khi dân làng Đàm Xá đến tranh đất, Phụng Hiểu tỉnh dậy rồi cứ đứng thế xông ra giữa đám trai tráng làng Đàm Xá mà đánh. Ông nhổ những cây bên đường làm vũ khí. Sức khỏe của ông khiến cả làng Đàm Xá khiếp sợ. Từ đó, Đàm Xá không dám ỷ thế cậy đông mà chèn ép làng Cổ Bi nữa.
"Thác đao điền"
Sau khi đánh đuổi quân Chiêm Thành, vua định ban thưởng chức tước bổng lộc cho ông, nhưng Phụng Hiểu khước từ, chỉ xin trèo lên núi Băng Sơn quê ông ném con đao lớn ra xa, nếu đao rơi đến chỗ nào trong đất công thì xin ban cho làm sản nghiệp đến đó.
Vua bằng lòng. Ông quăng đao xa hơn 10 dặm, được vua ban ruộng đất trong tầm ném đó và tha khoản thuế phải nộp trên đất này. Từ đó, triều Lý đặt ra lệ “Thác đao điền” (ruộng ném đao) để thưởng công cho các đại thần, và dân Thanh Hóa gọi ruộng thưởng công là ruộng thác đao.
Tưởng nhớ và thờ tự
Với những công lao to lớn của mình, Lê Phụng Hiểu được nhân dân tôn vinh là một vị tướng tài ba, trung nghĩa, được thờ làm Thành hoàng ở nhiều nơi.
Tại quê hương Thanh Hóa của ông, có đền thờ ông ở làng Niềm Xá, huyện Hoằng Hóa. Tại thành phố Bắc Ninh, ông được thờ ở đền Hòa Đình, phường Võ Cường.
Hàng năm, dân làng Niềm Xá và Hòa Đình tổ chức lễ hội để tưởng nhớ công lao của ông.
Lê Phụng Hiểu là một vị tướng tài ba, trung nghĩa, có công lớn trong việc xây dựng và bảo vệ nhà Lý. Ông là một tấm gương sáng về lòng yêu nước, tinh thần dũng cảm, kiên cường.
Nhà thơ Đông Quan cảm khái sự nghiệp và lòng trung dũng của ông, đã viết mấy câu thơ rằng:
Phò Thái Tông dẹp loạn Tam vương
Đuổi quân Chiêm giữ vững biên cương
Băng Sơn dao ném xa mười dặm
‘Thác đao điền’ thưởng tướng phi thường
Trung Dung
