Câu chuyện về chiếc gương: Trên đời không có việc gì khó, chỉ sợ lòng không bền.
Trước đây tôi đang trò chuyện với hai người bạn và một người bạn đã nhận xét về tôi: "Tôi thấy bạn đặc biệt thích tóm tắt khi nói chuyện".
Tôi sửng sốt: “Thật sao?”
Một người bạn khác liên tục gật đầu: “Đúng vậy.”
Con người đối với những lời đánh giá của người khác dành cho mình, luôn rất để ý. Sau khi trò chuyện kết thúc, tôi vẫn còn suy nghĩ: “Liệu tôi nói chuyện có thực sự rất thích tóm tắt không? Tại sao lại như vậy?”
Tôi đã đưa ra câu trả lời: Điều này có thể là do thói quen viết nhiều năm tạo thành.
Vì viết là tìm ra những điểm chính và làm rõ những manh mối trong một lượng lớn tài liệu, nên điều này đã ảnh hưởng một cách tinh tế đến cách suy nghĩ của tôi. Đến nỗi khi nhìn mọi việc trong cuộc sống, tôi cũng thích tóm tắt và chắt lọc lại.
Sau này, sau khi đọc một số cuốn sách, tôi hiểu sâu hơn: Lối suy nghĩ này là một kiểu “xây dựng”, liên quan chặt chẽ đến khả năng học tập của một người.
-
- Ảnh Pexels
Chúng ta thường ngưỡng mộ những người học hỏi rất nhanh và nhìn nhận vấn đề có chiều sâu, nhưng thực ra họ không phải là người có chỉ số IQ cao, mà chỉ là tự giác hoặc vô thức xây dựng một mô hình nào đó trong não bộ.
Trên thực tế, mọi người đều có loại năng lực xây dựng này từ khi còn nhỏ, nhưng hầu hết mọi người đều chưa thực sự sử dụng nó. Điều này trực tiếp dẫn đến sự khác biệt rất lớn về khả năng học tập giữa mọi người.
Tất cả những gì chúng ta phải làm là “nhặt” lại khả năng này.
1. Bí mật của việc học tập giống như "xây dựng khối"
Tại nơi làm việc, sự khác biệt giữa trình độ làm việc của mọi người trực tiếp phụ thuộc vào khả năng học tập của họ.
Lấy ví dụ, A và B cùng nhau ứng tuyển vào một công ty, xuất phát điểm giống nhau, vị trí giống nhau. Trong thời gian thử việc, A tiến bộ rất nhanh, dần dần nhận được sự công nhận của sếp, trong khi B lại thường xuyên mắc sai lầm ở cùng một vấn đề, khiến sếp cảm thấy rất đau đầu.
Một lần, sếp tổ chức cuộc họp cho mọi người, cuộc họp kéo dài gần 3 tiếng. Khi tan họp, A và B cùng đi ra ngoài, B thì thầm phàn nàn với A: "Sếp nói một lúc nhiều thứ quá, tôi sắp nghe hoa cả mắt rồi”.
A suy nghĩ một lúc, nói: "Tôi thấy sếp nói nhiều như vậy, chẳng qua là muốn nhấn mạnh hai điều, một là chúng ta phải tăng cường nghiên cứu khách hàng, thực sự nắm bắt tâm lý khách hàng; hai là chúng ta phải tăng cường độ tinh tế trong công việc”.
B nghe xong, gật đầu nói: "Thì ra là vậy."
-
- Ảnh Pexels
A và B đều nghe thấy những gì sếp nói, nhưng A có thể tổng hợp lại những điểm quan trọng, còn B thì không. Điều này cho thấy, A có khả năng học hỏi tốt hơn B.
B nghe xong, gật gù, thấy A nói có lý. Nhưng anh ta không nhận ra rằng, A có thể từ bài phát biểu dài dòng của sếp, rút ra những điều quan trọng nhất, đó chính là khả năng mà anh ta không có.
Tại sao A có thể làm được điều này? Đó là vì trong não của A có một "mô hình". Sử dụng mô hình này, A có thể nhanh chóng phân loại và sắp xếp thông tin mới nhận được, tìm ra những thứ hữu ích nhất.
Trong tâm lý học, mô hình này có một tên gọi là "mô hình tâm trí". Các chuyên gia tâm lý chỉ ra rằng, sự khác biệt về khả năng học tập giữa người với người, đến từ khả năng xây dựng "mô hình tâm trí".
Đây không phải là một khả năng cao siêu gì, nguyên lý của nó giống như chúng ta lắp ghép đồ chơi lúc nhỏ.
Hãy nhớ lại cảnh bạn lắp ghép đồ chơi. Ban đầu, bạn nhìn thấy một hộp đồ chơi, sau đó phải lắp theo hình ảnh trên hộp để tạo ra một thị trấn nhỏ. Bạn đổ tất cả các mảnh ghép ra, phân chúng theo từng loại. Bước đầu tiên là trải đường, vì đường có thể xác định ranh giới và vị trí của các khu dân cư.
Bước thứ hai, bạn phân loại các phần còn lại theo mục đích sử dụng: phần dành cho chung cư, phần dành cho trường học, phần dành cho bệnh viện... Mỗi tòa nhà là một điểm cốt lõi và bạn phải tổ chức các phần của mình xung quanh các điểm cốt lõi khác nhau.
Lúc này, hãy tưởng tượng rằng bạn của bạn mang đến một bộ khối xây dựng khác và trộn chúng với các khối xây dựng của bạn. Khi bạn thấy rằng một bộ phận không phù hợp với tòa nhà của mình, bạn có thể đặt nó sang một bên như những phần dư thừa hoặc bạn có thể sử dụng một số bộ phận mới để xây dựng các công trình phụ trợ cho tòa nhà hiện có.
Quá trình xây dựng "mô hình tâm trí" cũng giống như việc xây dựng một thị trấn như vậy, chỉ cần bạn đổi đồ chơi thành thông tin mới, kiến thức mới mà não tiếp xúc.
Mô hình tâm trí là một cấu trúc khung được xây dựng theo một số quy tắc. Người xây dựng cấp cao có thể xác định các nhóm tòa nhà quan trọng, và phân biệt thông tin mới có thể được sử dụng để bổ sung hay đặt sang một bên như đồ thừa. Ngược lại, người xây dựng cấp thấp không phân biệt được chính phụ, không biết thông tin nào phù hợp, thông tin nào cần loại bỏ.
2. Kinh nghiệm giống nhau nhưng thành quả khác nhau
Nhiều người cho rằng trình độ thông minh của con người đã được định sẵn từ khi sinh ra, thất bại trong học tập là do khuyết tật bẩm sinh. Nhưng thực tế là bộ não của mọi người đều thay đổi khi họ tiếp xúc với điều gì đó mới mẻ - trải nghiệm được lưu trữ từng chút một.
-
- Ảnh Pixabay
Nhưng thái độ của mỗi người đối với những kinh nghiệm này là khác nhau. Một số người chỉ tiếp nhận thông tin và đặt nó ở đó, để nó tự sinh tự diệt trong trí nhớ; trong khi những người khác sẽ coi mỗi lần trải nghiệm như những "mảnh ghép Lego", sắp xếp chúng lại với nhau, tìm ra quy luật cốt lõi, xây dựng nên mô hình tâm trí, từ đó có được khả năng phân tích giải quyết vấn đề, cũng như khả năng sáng tạo ra những điều mới.
Sự khác biệt về khả năng học tập giữa mọi người dần dần tích lũy và cuối cùng tạo nên sự khác biệt rất lớn.
Các nhà tâm lý học chia phong cách học tập của con người thành hai loại, một loại là "người học theo trường hợp", một loại là "người học theo quy tắc". Khi tiếp xúc với kiến thức và thông tin mới, người học theo trường hợp thì có xu hướng ghi nhớ các trường hợp cụ thể, còn người học theo quy tắc thì có xu hướng rút ra các quy tắc cơ bản để phân biệt các trường hợp khác nhau.
Trong cuộc sống hàng ngày, hầu hết mọi người đều là "Người học theo trường hợp". Ví dụ, khi nghe hoặc đọc một câu chuyện thú vị, chúng ta có thể nhớ nội dung của nó, và lần sau khi gặp một chuyện tương tự, chúng ta sẽ nghĩ đến: "Trước đây có một câu chuyện như vậy..."
Còn "người học theo quy tắc" sau khi đọc xong câu chuyện, họ sẽ suy nghĩ: Đây thuộc thể loại truyện nào? Nó hấp dẫn là vì sử dụng những yếu tố nào? Cấu trúc câu chuyện được sắp xếp như thế nào? Họ sau đó phát hiện ra rằng, tất cả những câu chuyện hay đều sử dụng một số thủ thuật lớn...
Việc học của những người học trường hợp là không hiệu quả. Ví dụ như trước kia, bạn cũng đọc rất nhiều sách, biết rất nhiều phương pháp, nhưng khi thật sự gặp phải vấn đề, vẫn không xác định rốt cuộc nên làm như thế nào. Bởi vì tuy có nhiều phương pháp, nhưng mỗi phương pháp đều tương ứng riêng với một tình huống cụ thể nào đó, một số phương pháp dường như vẫn mâu thuẫn với nhau.
Mãi đến một ngày, tôi mới hiểu ra sau khi nhìn thấy bài diễn văn của Charlie Munger có tựa đề Poor Charlie's Treasure. Nguyên tắc quan trọng đầu tiên mà Munger đề cập đến trong bài phát biểu của mình về trí tuệ phổ quát là: "Nếu bạn chỉ ghi nhớ một cái gì đó một cách cô lập và cố gắng gắn kết chúng lại với nhau, bạn không thể thực sự hiểu bất cứ điều gì... bạn phải dựa vào khuôn khổ của các mô hình để sắp xếp trải nghiệm của bạn”.
-
- Ảnh Pixabay
Những gì Charlie Munger nói chính là xây dựng mô hình tâm trí. Những kiến thức và đạo lý tưởng chừng phức tạp, có thể được thống nhất sắp xếp thông qua các mô hình và khuôn khổ cơ bản. Và một khi mô hình tâm trí được mở ra, nó có thể giúp nâng cao đáng kể hiệu quả học tập của một người, thậm chí khiến người ta thể hiện khả năng lĩnh hội và phán đoán đáng kinh ngạc.
Ví dụ, một vận động viên bóng bàn xuất sắc có thể đưa ra phán đoán trong tích tắc về quả bóng sắp tới là bóng thẳng, bóng chéo hay bóng khác. Anh ta làm điều đó như thế nào?
Có một số tín hiệu nhỏ có thể giúp anh ta: động tác chuẩn bị phát bóng của đối thủ, tư thế vung vợt và góc quay của đường chỉ trên quả bóng... Trong hàng nghìn lần luyện tập, anh ta đã tổng kết ra các quy luật cơ bản của tất cả những thay đổi đường bóng này, hình thành mô hình tâm trí của riêng mình.
Tương tự, một nhà vô địch cờ vua cũng nhờ có mô hình tâm trí, mà có thể dự đoán ra vài nước cờ tiếp theo sau khi đối thủ đi một nước cờ.
Các chuyên gia có thẩm quyền và các bậc thầy hàng đầu trong nhiều lĩnh vực khác nhau đã đạt được chiều sâu trong lĩnh vực của riêng họ mà người khác khó đạt được vì họ đã xây dựng các mô hình tư duy hoàn chỉnh qua nhiều năm nghiên cứu và thực hành.
Là những người bình thường, nếu chúng ta có thể sử dụng sự nghiêm túc giống như những khối xây dựng khi còn nhỏ và xây dựng những mô hình tinh thần về những trải nghiệm và kiến thức mà chúng ta tiếp xúc hàng ngày, khả năng học tập của chúng ta chắc chắn sẽ được cải thiện rất nhiều.
3. Xây dựng mô hình, có ba từ khóa
Để xây dựng mô hình tâm trí, có 3 hướng luyện tập: Suy luận, phản ánh và tái cấu trúc.
Suy luận, chính là phân loại "khối" thành từng loại, xác định một số điểm cốt lõi, cũng như những gì hữu ích và không hữu ích.
Phương pháp luyện tập tốt nhất là "sắp xếp". Ví dụ, khi dọn dẹp bàn làm việc, bạn vừa phải giữ cho nó sạch sẽ gọn gàng, vừa phải đảm bảo mình có thể nhanh chóng tìm thấy thứ mình cần. "Bàn làm việc là bộ não thứ hai của con người", nhìn bàn làm việc của một người, có thể biết được não của người đó có ngăn nắp hay không.
-
- Ảnh Pixabay
Trong cuộc sống, chúng ta có thể thông qua "nhiều loại phân loại" để luyện tập khả năng suy luận của mình bất cứ lúc nào. Ví dụ, hãy quan sát môi trường làm việc của bạn, nhìn xem những người đồng nghiệp xung quanh bạn, sự khác biệt rõ ràng nhất là giới tính và chức vụ. Thay đổi góc nhìn, bạn cũng có thể phân loại họ thành "người thú vị, người nhàm chán", "người hướng nội, người hướng ngoại" và "người ích kỷ, người có tinh thần đồng đội" v.v.
Khi bạn đi trên một phương tiện giao thông nào đó, bạn cũng sẽ nhận thấy rằng bạn có thể phân loại những người cùng đi thành những người chơi điện thoại, người đọc sách, người ngủ, người đeo (hoặc không đeo) khăn quàng cổ, người đi làm, người đi du lịch, v.v.
Nếu bạn yêu cầu bản thân luôn phân loại các đối tượng trong tầm nhìn của mình theo các loại khác nhau, bộ não của bạn sẽ trở nên linh hoạt hơn. Dần dần, bạn sẽ trở thành một "chuyên gia tóm tắt thông tin".
Một cách để đi xa hơn quy nạp là suy nghĩ. Cái gọi là suy ngẫm, chính là suy nghĩ quá trình suy nghĩ và phương thức tư duy của mình.
Nhà vô địch cờ vua thế giới Waitzkin đã đề cập trong cuốn sách “Con đường học tập” rằng, khi mới học cờ vua những ngày đầu, ông thường ra nước đi dựa trên trực giác. Để giúp anh phát hiện ra vấn đề, huấn luyện viên Bruce yêu cầu anh giảm tốc độ tư duy.
Bất cứ khi nào Witskin đưa ra một quyết định quan trọng, huấn luyện viên sẽ yêu cầu anh giải thích toàn bộ quá trình suy nghĩ của mình. Tại sao phải đi bước này? Có cách nào khác để đạt được mục tiêu này không? Bạn có nhận ra mối đe dọa của đối phương?
Chúng ta đưa ra quyết định trong cuộc sống, cũng giống như chơi cờ. Nếu bạn có thể giảm tốc độ suy nghĩ của mình để xem xét những câu hỏi như "Lựa chọn của tôi có hợp lý không?", "Có cách nào khác để đạt được mục tiêu không?", "Nhân tố được xem xét có toàn diện không?" chính là đang nâng cao năng lực học tập của bản thân.
Một cách tuyệt vời để rèn luyện suy nghĩ là viết "nhật ký suy nghĩ" mỗi ngày. Không giống như ghi chép thông thường, nhật ký này yêu cầu bạn viết ra toàn bộ quá trình suy nghĩ.
Ví dụ, có lần tôi mắng con vì cháu không nghiêm túc làm bài tập về nhà, tôi đã viết trong nhật ký suy ngẫm của mình như sau:
“Tại sao tôi lại mắng con? Vì tôi lo cháu sẽ hình thành thói quen không coi trọng mọi việc.
Con mình không coi trọng mọi việc? Không, bé khá nghiêm túc khi chơi đồ chơi và đọc sách ngoại khóa.
Vậy tại sao con không coi trọng bài tập về nhà của mình? Vì con coi đó là gánh nặng hơn là niềm vui. Điều này liên quan nhiều đến việc nhà trường và phụ huynh gây áp lực quá lớn cho trẻ.
Vì vậy, la hét sẽ chỉ khiến vấn đề trở nên tồi tệ hơn…”
-
- Ảnh Pixabay
Cuộc sống là một cuốn sách, và những điều chúng ta trải nghiệm hàng ngày đều là những trường hợp tiềm ẩn cảm hứng, mấu chốt là chúng ta phải có khả năng diễn giải nó. Bằng cách kiên trì rèn luyện khả năng suy ngẫm lại và suy nghĩ về những gì bạn đã làm đúng, những gì bạn đã làm sai hàng ngày và cách cải thiện vào lần sau, bạn sẽ có thể thay đổi cách diễn giải trải nghiệm.
Khi đó, bạn sẽ nhận ra rằng khi bạn và những người khác dành cùng một khoảng thời gian và trải qua cùng một điều gì đó, thì kết quả và sự phát triển của bạn đã ở một cấp độ khác với những người khác.
Cuối cùng là tái cấu trúc. Tái cấu trúc là quá trình rút ra các quy tắc hoặc quan điểm cốt lõi từ kiến thức và kinh nghiệm mới, kết hợp chúng với kiến thức hiện có để xây dựng một khung kiến thức mới.
Nếu bạn cho rằng mình là nhà xây dựng cấu trúc cấp thấp hoặc "người học dựa trên trường hợp", thì khi học hỏi thông tin mới, bạn có thể thỉnh thoảng dừng lại và tự hỏi mình những khái niệm cốt lõi là gì và quy tắc là gì.
Ví dụ, khi bạn đọc xong một cuốn sách, bạn có thể tóm tắt nó bằng lời của mình: Cuốn sách này chủ yếu nói gì? Những điểm chính trong cuốn sách là gì? Các khái niệm và chi tiết hỗ trợ các điểm chính là gì? Tôi có thể nghĩ ra loại khuôn khổ nào nếu kết hợp những điểm này lại với nhau?
Viết là một cách tuyệt vời để rèn luyện khả năng tái cấu trúc. Bởi vì, bản thân việc viết lách là một quá trình tổ chức, loại bỏ thô lấy tinh, tái cấu trúc khung. Kinh nghiệm nhiều năm của tôi cho thấy, "viết lách là khoản đầu tư bản thân tốt nhất", điều này không sai chút nào.
Về việc sắp xếp tài liệu viết lách, tôi còn có một chút kinh nghiệm, đó là phải giỏi trong việc trích xuất "từ khóa". Nhiều người thích làm tóm tắt sách, ghi chép, nhưng chỉ đơn giản là trích dẫn, không thể giúp chúng ta thực sự học được gì.
Cách tiếp cận của tôi là chia nhỏ tất cả thông tin và phân loại lại theo từ khóa, chẳng hạn như "mối quan hệ giữa các cá nhân", "suy nghĩ tích cực", "quản lý mục tiêu", v.v. Bằng cách này, khi tôi muốn nghĩ về điều gì đó, tôi chỉ cần trích xuất các từ khóa tương ứng là có thể xem ý kiến từ nhiều cuốn sách, tác giả khác nhau và nhiều câu chuyện tình huống khác nhau.
Sau đó, tôi tìm kiếm những điểm tương đồng và khác biệt, suy nghĩ về các “quy tắc” và hình thành quan điểm của riêng mình dựa trên kinh nghiệm của bản thân. Kiểu đào tạo tái thiết này đã mang lại lợi ích cho tôi rất nhiều.
Dù là quy nạp, suy ngẫm hay tái cấu trúc, cốt lõi chỉ có một điều: Chúng ta phải làm một "người có tâm" trong cuộc sống, giỏi sắp xếp và suy nghĩ về từng chút trải nghiệm trong cuộc sống. Chúng ta có thể xây dựng một “thị trấn hoàn hảo” từ một mảnh cát xốp trong bộ não của mình, điều đó không khó chút nào.
Theo Vương Hách - Aboluowang - Nguồn: Qi Xianghan
Nguyên Anh biên dịch
