Theo tin từ Reuters, vào hôm qua, thứ Sáu (7/7/2023), chính quyền tổng thống Joe Biden tuyên bố rằng họ sẽ tài trợ 800 triệu USD cho Ukraine, trong đó bao gồm các loại bom, đạn chùm, vốn bị cấm rộng rãi trên 100 quốc gia, để nước này phản công chống lại Nga.
Bom chùm là gì?
Bom chùm là một dạng vũ khí nổ được thả từ máy bay hoặc được phóng từ tên lửa hoặc được bắn từ pháo, súng hải quân hoặc bệ phóng tên lửa, phóng ra hoặc bắn ra các loại bom, đạn nhỏ hơn.
Thông thường, đây là một quả bom chùm phóng ra những quả bom nhỏ nổ được thiết kế để giết người và phá hủy phương tiện. Vì bom chùm giải phóng nhiều quả bom nhỏ trên một khu vực rộng nên chúng gây rủi ro cho dân thường cả trong các cuộc tấn công và sau đó.
Các quả bom nhỏ chưa nổ có thể giết chết hoặc làm thương tật dân thường hoặc các mục tiêu ngoài ý muốn rất lâu sau khi xung đột kết thúc, đồng thời rất tốn kém để xác định vị trí và loại bỏ. Cái gọi là tỷ lệ thất bại nằm trong khoảng từ 2% đến 40% hoặc hơn.
Vào tháng 5 năm 2008 các quốc gia đã phê chuẩn Công ước cấm sử dụng bom chùm và trở thành luật quốc tế ràng buộc các nước không sử dụng loại bom này. Tính đến ngày 10 tháng 2 năm 2022, tổng cộng có 123 quốc gia đã tham gia Công ước, ngoại trừ Mỹ, Nga, Ukraine.
Đặc điểm bom chùm Mỹ viện trợ Ukraine
Loại bom chùm mà Mỹ định gửi cho Ukraine được lấy từ "Kho bom chùm thông thường được cải tiến cho mục đích kép" mà trước đó quân Mỹ tuyên bố sẽ tiêu hủy.
Theo một bài báo trên trang web của quân đội Mỹ, các loại bom chùm mà Mỹ viện trợ cho Ukraine được bắn từ pháo 155 mm và mang tới 88 quả bom con trong khoang chứa, mỗi quả bom con có tầm sát thương là 10m2. Như vậy, một quả bom chùm có thể bao phủ một khu vực rộng tới 30.000 m2 vuông, tùy thuộc vào độ cao mà bom chùm nổ và giải phóng bom con.
Thư ký báo chí Lầu Năm Góc Patrick Ryder trả lời phỏng vấn ngày 7/7 rằng các vũ khí này có tỷ lệ chưa nổ lên tới 2,35%. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW) cho rằng vũ khí này có tuổi trên 20 năm và khét tiếng vì có tỷ lệ cao bom đạn chưa nổ.
Lịch sử sử dụng bom chùm
Chiến tranh Việt Nam
Trong Chiến tranh Việt Nam, Hoa Kỳ đã sử dụng bom chùm trong các cuộc không kích nhằm vào các mục tiêu ở Việt Nam, Lào và Campuchia. Trong số 260 triệu quả bom chùm đã trút xuống Lào từ năm 1964 đến năm 1973, đặc biệt là tỉnh Xieng Khouang, 80 triệu quả không nổ. Tính đến năm 2009, chỉ riêng ở tỉnh Quảng Trị, khoảng 7.000 người đã bị thương hoặc thiệt mạng do chất nổ còn sót lại từ thời Chiến tranh Việt Nam.
Chiến tranh Xô Viết–Afghanistan, 1979–1989
Trong Chiến tranh Xô Viết-Afghanistan, Liên Xô đã đối phó gay gắt với phiến quân Mujaheddin và những người ủng hộ họ, bao gồm cả việc san bằng toàn bộ các ngôi làng để từ chối nơi trú ẩn an toàn cho kẻ thù của họ và sử dụng bom chùm.
Chiến tranh Nagorno Karabakh, 1992–1994, 2016, 2020
Xung đột vũ trang giữa Azerbaijan và Armenia ở Nagorno Karabakh năm 1992–1994 đã dẫn đến việc sử dụng bom, đạn chùm nhằm vào các mục tiêu quân sự và dân sự trong khu vực dẫn đến cái chết của 25 thường dân Azerbaijan, theo Azerbaijan.
Afghanistan, 2001–2002
Hoa Kỳ và các quốc gia NATO khác đã sử dụng số lượng lớn bom, đạn chùm trong giai đoạn đầu của chiến dịch. Liên minh đã sử dụng 1.228 quả bom chùm chứa 248.056 quả bom nhỏ .
Iraq, 1991, 2003–2006
1991 : Hoa Kỳ, Pháp và Vương quốc Anh thả 61.000 quả bom chùm, chứa 20 triệu quả bom, đạn con xuống Iraq.
2003–2006 : Hoa Kỳ và các đồng minh tấn công Iraq bằng 13.000 quả bom chùm, chứa hai triệu quả bom, đạn con trong Chiến dịch Tự do cho người Iraq.
Trong cuộc xung đột Israel-Lebanon năm 1982 , Israel đã sử dụng bom chùm, nhiều loại do Mỹ sản xuất, vào các mục tiêu ở miền nam Liban. Israel cũng sử dụng bom chùm trong Chiến tranh Liban năm 2006 .
Cuộc chiến Nga - Ukraine, 2022
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã báo cáo việc Lực lượng Vũ trang Nga sử dụng bom chùm trong cuộc xâm lược Ukraine năm 2022. HRMMU đã báo cáo 16 cáo buộc đáng tin cậy rằng các lực lượng vũ trang Nga đã sử dụng bom chùm ở các khu vực đông dân cư, dẫn đến thương vong cho dân thường và các thiệt hại khác.
Việt Nam vẫn đang chịu hậu quả nặng nề do bom mìn còn sót lại
Tại Hội nghị Đối tác phát triển khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh tại Việt Nam vào tháng 3/2014, đã báo cáo, cả nước đã có trên 42.000 người chết và 62.000 người bị thương do bom mìn sót lại. Như vậy, bình quân mỗi năm ở Việt Nam có trên 1.500 người chết và gần 2.300 người bị thương do bom mìn còn sót lại sau chiến tranh gây ra, trong đó có rất nhiều trẻ em.
Chỉ thống kê ở 49 tỉnh thành phố/63 tỉnh thành phố của Việt Nam đã có 7.645/8.683 xã bị ô nhiễm bom mìn.
-
- Bom, mìn sót lại sau chiến tranh thu được tại Quảng Trị (Ảnh: Bomicen)
Mỹ đã rời Việt Nam 50 năm nhưng bom đạn vẫn tiếp tục giết chóc nhiều người dân vô tội. Mặc dù Mỹ đã chi hàng triệu USD để dọn sạch bom mìn nhưng nông dân và trẻ em vẫn tiếp tục phát hiện ra những quả bom chưa nổ.
Tỉnh Quảng Trị, Việt Nam – Hồ Sỹ Bảy, 62 tuổi, đang lục lọi trong vườn của mình ở miền trung Việt Nam thì va phải một vật cứng hơn cát hoặc đất. Một cách thận trọng, anh gạt bụi đất xung quanh sang một bên và nhận ra mình đang nhìn chằm chằm vào một quả tên lửa chưa nổ.
“Tôi đã tìm thấy nó vào thứ Năm tuần trước,” Sy nói với Al Jazeera trong chuyến thăm nhà anh ở tỉnh Quảng Trị, đồng thời cho biết thêm rằng anh đã thông báo ngay cho các quan chức địa phương. “Đôi khi tôi cũng tìm thấy những đồ vật khác. Sau chiến tranh, tôi bắt đầu làm công việc thu gom phế liệu và tìm thấy nhiều loại chất nổ.”
Hoa Kỳ đã thực hiện hơn một triệu cuộc tấn công ném bom trong cuộc xung đột kéo dài 20 năm, thả khoảng 5 triệu tấn vũ khí xuống quốc gia này. Khoảng một phần ba số bom, đạn, bao gồm cả bom chùm, không phát nổ khi va chạm.
Đã hơn 50 năm kể từ khi người lính Mỹ cuối cùng rời khỏi Việt Nam – vào ngày 29 tháng 3 năm 1973 – nhưng hàng chục nghìn chất nổ vẫn được tìm thấy mỗi năm, thường chỉ cách lớp đất vài cm.
Tại tỉnh Quảng Trị, nơi từng bị chia cắt bởi khu phi quân sự giữa hai miền Nam Bắc Việt Nam và vẫn là tỉnh bị ô nhiễm nặng nhất cả nước, đã có 3.500 người chết vì tai nạn kể từ khi chiến tranh kết thúc. Cái chết gần đây nhất là vào năm 2022, khi một quả bom phát nổ trên tay một người nông dân sau khi anh ta phát hiện ra nó trên cánh đồng và nhặt nó lên.
Nhóm Cố vấn Bom mìn (MAG), một tổ chức phi chính phủ có trụ sở tại Vương quốc Anh đã làm việc tại Việt Nam từ năm 1999 và hiện có 735 nhân viên. Năm 2022, MAG đã phá hủy 14.615 quả bom, dọn sạch chỉ hơn 10 km2 đất.
Sử dụng bom chùm có được tính là tội ác chiến tranh?
Sở dĩ dùng bom chùm gây nhiều tranh cãi hơn các loại bom khác là vì khi bom con rơi xuống một khu vực rộng lớn chúng có thể gây nguy hiểm cho những người không tham chiến, như dân thường. Đặc biệt, tỷ lệ chưa nổ lên tới 40%, do đó, tác hại về sau của bom chùm đối với thường dân là rất lớn.
Tội ác chiến tranh là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật áp dụng trong xung đột vũ trang, là một trong những tội ác được quy định trong Điều ước do đại diện chính phủ các nước Liên Xô, Hoa Kỳ, Anh, Pháp thỏa thuận tại Luân Đôn vào ngày 8 tháng 8 năm 1945. Ví dụ các hành vi đó bao gồm "giết người, ngược đãi hoặc chuyển người dân dân sự của một lãnh thổ bị chiếm đóng vào các trại lao động nô lệ", "các vụ giết người hoặc ngược đãi các tù nhân chiến tranh", giết các con tin, "phá hủy bừa bãi các thành phố, thị xã, làng, và tàn phá không có lý do cần thiết quân sự, hoặc dân sự ".
Do đó, để xác định tội ác chiến tranh đòi hỏi nhiều yếu tố, chẳng hạn liệu mục tiêu có được thực hiện để tránh thương vong cho dân thường hay không. Sử dụng bom chùm có thể không vi phạm tội ác chiến tranh, nhưng nếu chúng gây thương vong cho dân thường có thể là hành vi vi phạm.
Những bằng chứng lịch sử việc sử dụng bom chùm đã gây ra quá nhiều bi kịch cho dân thường của, ngay cả khi chiến tranh kết thúc rất lâu. Việc sử dụng bom chùm chẳng phải đang chống lại những người dân vô tội?
Lý Ngọc
(Tổng hợp)
