Những cách truyền thống để 'đánh bại' cái nóng

Những ngày nắng nóng nhất của mùa hè đã đến, ngày nay chúng ta may mắn vì có điều hòa nhiệt độ trong các tòa nhà, nhưng bạn có bao giờ tự hỏi liệu tổ tiên chúng ta đã vượt qua bao nhiêu năm nắng nóng như thế nào? Với những mối đe dọa về tình trạng thiếu năng lượng và mất điện đang hiện hữu, chúng tôi xin nêu ra các phương pháp truyền thống khác nhau của người xưa để giữ mát cả trong nhà và ngoài trời mà không tốn điện.

Nhà đất

Từ các hang động của những người nguyên thủy đến các lâu đài thời trung cổ, tổ tiên của chúng ta đã tận dụng đá và đất để duy trì nhiệt độ vừa phải ở trong nhà.

Vardzia là một tu viện trong hang động ở miền nam Georgia, được khai quật từ sườn núi Erusheti ở tả ngạn sông Kura. Thời kỳ xây dựng chính là nửa sau thế kỷ XII. (Hình ảnh: Arian Zwegers qua Wikimedia Commons CC BY 2.0)

Từ ngôi nhà trên vách đá Mesa Verde của người Anasazi được tìm thấy ở Colorado, đến Vách đá Bandiagara ở Mali, và Vardzia thế kỷ 12 ở quốc gia miền núi Georgia; nhà cửa, tu viện và toàn bộ thành phố đã được xây dựng dưới lòng đất.

Những ngôi nhà cổ trong hang động được gọi là 'yaodong' (ngôi nhà hang động), được tìm thấy ở các tỉnh phía bắc của Trung Quốc. Đặc biệt là dọc theo vách đá của sông Dương Tử, và tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc tự hào có 46 địa điểm ấn tượng với 'Thổ lâu' bằng đất. Được UNESCO mô tả là “ví dụ đặc biệt về kiến trúc và công năng truyền thống…trong mối quan hệ hài hòa với môi trường”, những bức tường khổng lồ được xây dựng từ vật liệu tự nhiên địa phương đã giúp hạn chế nhiệt độ khắc nghiệt.

Các công trình xây dựng bằng gạch không nung được làm thủ công ở Maroc giúp đánh tan cái nóng của mùa hè. (Hình ảnh: JingKe888 qua Flickr CC BY 2.0)

Những ngôi nhà bằng gạch nung do người Pueblo xây dựng là một dạng nhà tiết kiệm năng lượng tương tự như khu vực Tây Nam của Mỹ. Những khối nhà này được xây dựng từ những viên gạch được phơi nắng làm bằng đất sét, cát, chất hữu cơ và nước.

Gạch là một trong những vật liệu xây dựng lâu đời nhất được biết đến, có từ thời Lưỡng Hà vào năm 7000 TCN. Gạch vẫn được phơi khô cho đến khoảng 3.500 năm TCN, khi việc nung gạch bắt đầu. Việc sử dụng gạch nung bắt đầu phổ biến với sự ra đời của các lò nung di động trong thời kỳ đế chế La Mã.

Gạch và đá được nung dưới nhiệt độ cao cho phép vật liệu hấp thụ và lưu trữ nhiệt mặt trời vào ban ngày. Nhiệt tích trữ sẽ tỏa ra khi nhiệt độ môi trường giảm xuống. Những bức tường dày - từ hai mét trở lên - hoặc những bức tường kép có lớp cách nhiệt ở giữa là chìa khóa để ngăn khối lượng nhiệt tác động lên bạn.

Cơ chế làm mát của Trung Quốc cổ đại

Tất nhiên, chúng ta biết rằng chiếc quạt được coi là một phát minh của Trung Quốc; nhưng không phải chỉ có quạt cầm tay mới có nguồn gốc từ Trung Quốc. Quạt quay cơ học được phát triển sớm nhất từ thời nhà Hán (206 TCN – 220 SCN). Chúng được vận hành bằng tay để tạo ra không khí mát mẻ, chủ yếu cho gia đình hoàng gia.

Từ thời nhà Đường (618-907), người ta đã nghĩ ra một hệ thống điều hòa không khí không quá thô sơ. “Phòng mát” được xây dựng bên cạnh một con suối, nơi nước chảy có thể làm quạt thổi luồng gió mát vào căn phòng hoặc nước được vận chuyển một cách cơ học lên mái nhà, nơi nó sẽ nhỏ giọt xuống, làm mát không khí đi vào bằng một làn gió.

Thậm chí trước đó, vào thời nhà Chu (1046-256 TCN), người ta đã thu hoạch băng trong những tháng mùa đông để cách nhiệt, lưu trữ và phân chia cho các quan lại trong những tháng mùa hè. Cho đến thời Bắc Tống (960–1127), người dân thường đã thu thập đá trữ trong hầm để làm thức uống giải nhiệt mùa hè.

Được thu hoạch và bảo quản đúng cách, đá từ hồ đóng băng có thể được sử dụng trong suốt mùa hè. (Hình ảnh: Hội Lịch sử Rexburg qua Flickr CC BY 2.0)

Ban đầu nếu nghe đến gối sứ có thể người nghe sẽ liên tưởng tới sự không thoải mái, nhưng nó hoàn toàn đảm bảo một giấc ngủ ngon. Trên thực tế, Trung Quốc thời cổ đại người ta cho rằng những chiếc gối quá mềm quá thoải mái lại lấy đi năng lượng của cơ thể và không ngăn ma quỷ tránh xa.

Những chiếc gối sớm nhất được biết đến từ vùng Lưỡng Hà cổ đại được làm bằng đá, trong khi chiếc gối bằng sứ trơn được giới thiệu vào triều đại nhà Tùy (581-618). Tới thời nhà Tống (960-1279), các tựa đầu được thiết kế đẹp mắt ngày càng trở nên phổ biến, và nhiều mẫu vật đẹp được tìm thấy ngày nay là từ thời kỳ này.

Gối sứ thời Đường. Bảo tàng thành phố Tân Hương, tỉnh Hà Nam. (Hình ảnh: Gary Todd qua Wikimedia Commons Public Domain)

Thói quen cá nhân để đánh bại cái nóng

Thông thường, hành vi của chúng ta sẽ ảnh hưởng đến mức độ thoải mái của chúng ta. Khi nhiệt độ đang dần tăng lên, chúng ta cũng có nhiều cách truyền thống để thích nghi với cái nóng, chúng ta có thể áp dụng những cách thức tương tự sau.

Không có gì ngạc nhiên khi trong những ngày nắng nóng, biện pháp chúng ta dùng để làm mát thường liên quan đến nước. Để có được một đêm ngon giấc trong cái nóng của Arizona trước khi có điều hòa nhiệt độ, mọi người thường ngâm ga trải giường của họ trước khi ngủ hoặc họ có thể chọn ngủ ngoài trời. Cửa sổ được phủ bằng khăn ướt cũng có thể ngăn ánh nắng chiếu vào nhà và giảm bớt tiêu thụ năng lượng, hoặc là người ta có thể đội mũ ướt hoặc quấn khăn ẩm quanh cổ.

Một giấc ngủ ngắn giữa ngày phổ biến ở các vùng khí hậu ấm áp như Địa Trung Hải và Mỹ Latinh. Thói quen này được cho là bắt nguồn từ thời La Mã cổ đại, nơi nó được gọi là ‘riposo’ (giấc ngủ trưa). Cơ thể thường tiêu hao rất nhiều năng lượng chỉ để giữ mát, vì vậy, nghỉ ngơi vào thời điểm nóng nhất trong ngày sẽ giúp cơ thể bạn nghỉ ngơi và cho phép bạn hoạt động tích cực vào những thời điểm khác.

Việc che phủ hoàn toàn trang phục trên sa mạc có một lợi thế đáng ngạc nhiên. (Hình ảnh: Alfred Weidinger qua Wikimedia Commons CC BY 2.0)

Trong khi hầu hết mọi người đều biết rằng cư dân sống ở sa mạc che mình từ đầu đến chân để bảo vệ thân thể trước ánh nắng mặt trời, điều này còn mang lại một lợi ích quan trọng khác. Mặc quần áo dài, rộng rãi - tốt nhất là màu trắng - giúp làm chậm sự bay hơi của mồ hôi, duy trì cơ chế làm mát của thân thể.

Mặc dù chúng ta có thể quen với việc mặc áo len vào mùa đông, nhưng phương pháp này hữu ích ngay cả cho mùa nóng. Người Bedouin ở sa mạc Sahara mặc ‘galabeya’ - những chiếc váy dài làm từ len mỏng. Và lều của họ được làm từ lông dê được dệt rất khít, có tác dụng chống nắng và mưa.

Trồng cây cho bóng mát cho tương lai không bao giờ là việc quá sớm. (Hình ảnh: friggy_30 qua Flickr CC BY 2.0)

Trồng cây lấy bóng mát cũng là một cách rất hiệu quả ngăn cái nóng của mùa hè. Bạn vừa có cây xanh cho không gian nhà vừa che chắn nắng nóng và cây xanh mang lại lợi ích cho sức khỏe. Không bao giờ là muộn để bắt đầu trồng cây, một số cây có thể phát triển cực kỳ nhanh chóng như xà cừ, lộc vừng…những loại ra trái như mít, bưởi…những cây có mùi thơm như hoàng lan, lan tiêu…

Thực phẩm làm mát

Hầu hết chúng ta đều biết rằng nước giữ vai trò quan trọng trong việc cân bằng nhiệt; nhưng cũng có một số loại thực phẩm có thể bù nước với công dụng bổ sung tác dụng giải nhiệt tự nhiên.

Theo y học cổ truyền Trung Quốc, trái cây theo mùa và nhiệt đới như dưa, dâu tây, kiwi, chuối và bơ; các loại rau như rau xanh, dưa chuột, cần tây và bông cải xanh; và protein như cá, đậu phụ, đậu xanh và thịt lợn rất hữu ích để duy trì sự cân bằng và giữ cho cho bạn sự tỉnh táo.

Thêm một bí kíp nữa là các loại trà giải khát có thể ngon gấp đôi khi được pha với các loại thảo mộc làm mát như tiểu hồi hặc bất kỳ loại bạc hà nào. Nước chanh và các đồ uống tương tự không chỉ giải khát mà còn giúp loại bỏ độc tố ra khỏi cơ thể. Nước dừa là một cách ngọt ngào để bổ sung chất dinh dưỡng.

Bạn có thể nhận thấy rằng những người đến từ các vùng có khí hậu nóng có xu hướng thích các món ăn cay. Có một lý do đằng sau điều này.

Nhiều loại gia vị có tính kháng khuẩn và có thể hoạt động như một chất bảo quản. Nền ẩm thực của các nền văn hóa khác nhau đã phát triển từ rất lâu trước khi người ta tìm ra cách làm lạnh, người dân sinh sống ở các vùng nóng hơn đã quen với việc ăn cay để giảm thiểu vi khuẩn và vi rút.

Hơn nữa, thức ăn cay gây ra mồ hôi - đặc biệt là ở mặt - do đó tạo ra hiệu ứng làm mát tổng thể trên cơ thể. Nhưng ngược lại, thực phẩm ướp lạnh lại có tác dụng ngược lại và khiến cơ thể phải hoạt động để phục hồi độ ấm.

Theo lý luận này, thay vì kem hoặc đồ uống đông lạnh, bạn có thể làm tốt hơn bằng cách chọn cà ri Ấn Độ hoặc đậu phụ Tứ Xuyên vào mùa hè!

Từ Tịnh

Theo Vision Times