Người trồng sầu riêng Việt Nam đang ăn mừng việc mở cửa giao thương với Trung Quốc, nhưng các chuyên gia cảnh báo rằng thị trường có thể biến mất nếu thị hiếu của người tiêu dùng thay đổi hoặc tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông giữa hai nước bùng phát trở lại.
Thị trường lớn nhưng không ổn định
Ông Võ Tấn Lợi, Giám đốc Công ty Phương Ngọc - Cái Bè, doanh nghiệp xuất khẩu trái cây lâu đời ở Tiền Giang, ĐBSCL cho biết: “Thị trường Trung Quốc quá lớn, khi họ thích một loại trái cây nào đó, chúng tôi thực sự gặp khó khăn, phải có một thời gian để trồng đủ trái cây để cung cấp cho họ."
Theo số liệu từ Tổng cục Hải quan, doanh số bán sầu riêng Việt Nam tại thị trường Trung Quốc dự kiến sẽ vượt 1 tỷ USD vào cuối năm 2023. Sầu riêng là trái cây tươi nhập khẩu có giá trị nhất của Trung Quốc, với kim ngạch nhập khẩu trị giá 4,21 tỷ USD vào năm 2021, chủ yếu từ Thái Lan.
Việc tiêu thụ sầu riêng ở một số địa điểm công cộng bị cấm ở nhiều nơi ở Đông Nam Á do mùi đặc trưng của nó, nhưng những người yêu thích sầu riêng tươi ở Trung Quốc sẵn sàng trả nhiều tiền bất chấp mùi vị khó ăn của nó.
Trung Quốc là đối tác thương mại và thị trường lớn nhất của Việt Nam, nhưng việc theo đuổi ẩm thực đã trở nên phức tạp bởi mối quan hệ căng thẳng giữa hai nước vào thời điểm đó. Hai nước từ lâu đã có tranh chấp về quần đảo và ngư trường ở Biển Đông, cũng như quyền khoan dầu khí.
Theo một báo cáo năm 2021 của Tổ chức Nguy cơ Quốc tế, Khi Trung Quốc ngày càng trở nên hung hăng và Hoa Kỳ can dự nhiều hơn vào khu vực, báo cáo nhận thấy "mức độ rủi ro xung đột vũ trang giữa Hà Nội và Bắc Kinh là 'thấp nhưng đang trên đà tăng'".
Nhiều chuyên gia lo ngại rằng, nếu Trung Quốc hạn chế nhập khẩu sầu riêng do căng thẳng địa chính trị hoặc nếu giá sầu riêng giảm do cung vượt cầu, nông dân có thể bị "ảnh hưởng nặng nề".
Trồng sầu riêng phải mất 7-8 năm mới trưởng thành và cho trái nên nếu thị trường Trung Quốc có sự gián đoạn bất ngờ, nông dân có thể mất 7-8 năm.
Ông Vũ Đan La nói với Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA) tiếng Việt rằng trong những năm kinh nghiệm của mình, ông đã chứng kiến nhiều chu kỳ nông dân bỏ cây trồng này để chuyển sang cây trồng khác có lợi hơn ở thị trường Trung Quốc.
"Khi giá quýt giảm người dân chuyển sang trồng mít. Giờ sầu riêng được xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, họ bắt đầu chặt bỏ vườn mít", ông nói, ám chỉ giá mít biến động đầu năm 2019.
Háo hức xuất khẩu
Ông Nguyễn Quang A, một nhà kinh tế bất đồng chính kiến ở Hà Nội, người đồng sáng lập Viện Nghiên cứu Phát triển hiện đã không còn hoạt động, đã cảnh báo về cơn sốt xuất khẩu sầu riêng.
Ông Nguyễn Quang A nói với VOA: "Sầu riêng Việt Nam vào được thị trường khổng lồ Trung Quốc là điều đáng mừng. Việt Nam có thể tận dụng lợi thế gần Trung Quốc để xuất khẩu trái cây tươi."
Tuy nhiên, ông cũng cho biết chính quyền Việt Nam nên học hỏi từ việc nhập khẩu trái cây trước đây của Trung Quốc. “Bất ổn chính trị giữa hai nước là không thể đoán trước, trong khi thị trường Trung Quốc rất bất ổn và các chính sách có thể thay đổi chỉ trong một đêm" - ông nói với ban tiếng Việt của VOA.
“Các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam nên xem xét yếu tố rủi ro khi xuất khẩu sang thị trường Trung Quốc và có kế hoạch dự phòng” - ông nói và đề xuất tìm kiếm các thị trường thay thế, mở rộng thị trường nội địa 100 triệu dân, hoặc kích thích phát triển ngành chế biến trái cây.
Đàm phán sầu riêng
Sau 4 năm đàm phán, vào tháng 7/2022, Bắc Kinh đã đồng ý bổ sung sầu riêng vào danh sách trái cây Việt Nam được phép nhập khẩu. Trước đó, Thái Lan là nhà cung cấp sầu riêng tươi duy nhất cho thị trường Trung Quốc.
Tháng 10 năm ngoái là tháng đầu tiên các nhà bán lẻ Trung Quốc bắt đầu dự trữ sầu riêng tươi của Việt Nam.
Theo báo Nhân Dân, trong ba tháng cuối năm 2022, Việt Nam đã xuất khẩu gần 41.000 tấn sầu riêng sang Trung Quốc, trị giá 188 triệu USD.
Đến cuối năm 2022, Trung Quốc công nhận 113 vùng trồng và cơ sở đóng gói sầu riêng của Việt Nam. Tổng cục Hải quan Trung Quốc cho biết đến đầu tháng 3 năm 2023, sẽ có tổng cộng 350 khu vực trồng trọt và cơ sở đóng gói được phê duyệt.
Theo số liệu từ Thương vụ Đại sứ quán Việt Nam tại Bắc Kinh cho biết, nông nghiệp Việt Nam năm 2021, xuất khẩu trái cây trị giá 1,01 tỷ USD sang Trung Quốc, đưa Việt Nam trở thành nhà cung cấp trái cây nhập khẩu lớn thứ ba cho Trung Quốc, chỉ đứng sau Thái Lan và Chi-lê.
Ông Vũ Đan La nói với ban Việt ngữ của VOA rằng nông dân ở tỉnh Tiền Giang “đang nâng niu và chăm sóc sầu riêng của họ” khi các thương nhân tìm kiếm mức giá tốt nhất từ các nhà xuất khẩu. Ông cho biết khi vụ trồng sầu riêng từ tháng 4 đến tháng 8 của Thái Lan kết thúc, nông dân Việt Nam có thể tăng giá sầu riêng từ 3 USD lên 9 USD/kg. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp, một cơ quan chuyên môn của Liên Hợp Quốc, mùa sầu riêng của Việt Nam kéo dài từ tháng 5 đến tháng 11.
Nông dân Việt Nam ở đồng bằng sông Cửu Long đang chuyển từ trồng mít và lúa sang trồng sầu riêng, trong khi nông dân ở Tây Nguyên đang trồng sầu riêng trên các trang trại cà phê hoặc hồ tiêu trước đây.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam dự kiến diện tích trồng sầu riêng sẽ đạt 65.000 đến 75.000 ha vào năm 2030, nhưng số liệu của VTV đưa tin cho thấy sầu riêng đã đạt 80.000 ha và nông dân đang trồng mở rộng diện tích trồng.
Theo Le Nguyen - VOA qua Aboluowang
Lý Ngọc biên dịch
