Nền văn minh sông Nile biến mất cùng chữ tượng hình Ai Cập cổ đại đã thất truyền, các nhà khảo cổ học và sử học không thể giải mã ý nghĩa của những từ này trong hàng nghìn năm qua. Cho đến khi bia đá Rosetta được viết bằng ba thứ tiếng xuất hiện, nó đã giúp cho các học giả nhận được chiếc chìa khóa để mở khóa chữ viết cổ.
Tại Bảo tàng Anh Quốc có một tấm bia cổ, tên Rosetta Stone, cao 112,3cm, rộng 75,7cm, dày 28,4 cm, nặng 762 kg, là một tấm bia phẳng hình chữ nhật làm bằng đá granodiorit, bề mặt khắc dòng chữ bằng sơn mài trắng.
Bia đá Rosetta
Bia đá Rosetta là một tấm bia granodiorit được làm vào năm 196 trước Công nguyên. Nó có khắc chiếu lệnh của Ptolemy V, vị pharaoh của Ai Cập cổ đại. Nó được chế tác bởi một nhóm các linh mục ở Vương triều Ptolemaic Ai Cập, để kỷ niệm một năm Vua Ptolemy V 13 tuổi đăng ngôi, thuật lại tính chính đáng kế thừa vương vị và nhiều chính sách nhân đức của Vua Ptolemy V.
Ban đầu, chiếu thư được viết bởi chính Pharaoh như một Thánh chỉ, nhưng đến thời Ptolemy, đã trở thành một truyền thống cổ xưa và dần bị mai một. Vào thời điểm đó, ngoại ngữ được dùng phổ biến, và điều tất nhiên chỉ các linh mục vẫn dùng chữ tượng hình Ai Cập.
Vua Ptolemy V. (Phạm vi công cộng)
Đến thời La Mã sau Công Nguyên, ngay cả các thầy tế lễ cũng gặp khó khăn trong việc hiểu những văn bản cổ.
Điều đáng chú ý là phần nội dung được khắc cùng ba ngôn ngữ khác nhau. Tạo điều kiện cho các nhà khảo cổ học hiện đại so sánh nội dung của từng phiên bản để giải mã chữ tượng hình Ai Cập cổ đại đã bị thất lạc hơn một nghìn năm qua.
Bia đá Rosetta được khắc ba ngôn ngữ cùng một đoạn từ trên xuống dưới. Trên cùng là 14 dòng chữ tượng hình của người Ai Cập cổ đại, dành riêng cho các vị Thần. Đầu và cuối câu bị thiếu, ở giữa là 32 dòng chữ viết bằng chữ thảo là ngôn ngữ được công chúng sử dụng phổ biến. Ở dưới là 54 dòng chữ Hy Lạp cổ đại, cho chúng ta biết vào thời điểm đó thuộc quyền Đế chế Alexander, và các khu vực thuộc quyền cai trị Hy Lạp phải thêm các bản dịch tiếng Hy Lạp, và một nửa số cuối dòng bị thiếu.
Phát hiện ra lịch sử của tấm bia đá
Vào ngày 15/7/1799, khi thuyền trưởng người Pháp Pierre-François Xavier Bouchard, người đang trong chuyến thám hiểm cùng với Napoléon, chỉ huy dự án mở rộng nền móng pháo đài St. Julian ở Rosetta, một thành phố cảng ở đồng bằng sông Nile, tình cờ khai quật được một tảng đá đen. Sau đó, được gửi đến Viện Ai Cập cổ đại ở Cairo để phân tích nghiên cứu.
Năm 1801, việc đánh bại quân đội Pháp, chấm dứt 3 năm thời kỳ Ai Cập bị chiếm đóng, quyền sở hữu các cổ vật do Pháp phát hiện ở Ai Cập cũng bị tranh chấp. Các nhà khoa học Pháp hy vọng sẽ đưa chúng rời Cairo vào tháng 6. Mà nó đã được nhận định là tài sản của Vua George III Anh Quốc. Vào tháng 9/1801, sau khi hai bên ký vào thư đầu hàng của Alexandria. Quân đội Pháp cố gắng đem bia đá Rosetta đi, nhưng đã bị quân Anh chặn lại. Trải qua cuộc thương nghị, Pháp đã giữ lại kết quả nghiên cứu và các mảnh của tấm bia, còn Anh Quốc có quyền sở hữu hợp pháp đối với bia đá Rosetta.
Bia đá Rosetta ở Bảo tàng Anh. (Wikipedia/ CC BY SA 4.0)
Năm 1802, bia đá Rosetta được giao cho Vương quốc Anh và tặng cho Bảo tàng Anh dưới danh nghĩa Vua Anh, trở thành một trong những báu vật của Bảo tàng Anh. Vào cuối Thế chiến thứ nhất năm 1917, lo sợ London sẽ bị ảnh hưởng bởi chiến tranh, bảo tàng Anh đã chuyển một số cổ vật quan trọng, bao gồm cả bia đá Rosetta, đến ga tàu điện ngầm ở khu vực Hoppen, cho đến khi thế giới trở lại hòa bình mới hồi về viện bảo tàng.
Giải mã dòng chữ
Nhà vật lý người Anh Thomas Young vào đầu thế kỷ 19 là người đầu tiên đã chứng minh cách phát âm của "Ptolemy" được đề cập nhiều lần trong các bản khắc.
Năm 1802, nhà quý tộc và nhà ngôn ngữ học người Pháp Sylvester de Sassy cùng các học trò đã giải thích các chữ tượng hình Ai Cập cổ đại bằng lý luận phiên âm, và dịch thành công tên một số vị vua và nữ hoàng. Sylvester cũng là thầy của Jean-François Champollion, người sáng lập ra môn Ai Cập học, người sau này trở thành học giả đầu tiên giải mã cấu trúc của chữ tượng hình Ai Cập cổ đại và bia đá Rosetta.
Việc phát hiện ra bia đá Rosetta là chìa khóa để giải mã tất cả các chữ tượng hình Ai Cập, hay còn gọi là nền tảng chủ chốt của ngôn ngữ và văn hóa Ai Cập cổ đại, có ý nghĩa to lớn đối với cộng đồng khảo cổ Ai Cập. Tiến sĩ Zahi Hawass, một nhà khảo cổ Ai Cập nổi tiếng, và là tổng thư ký của Hội đồng Cổ vật Tối cao Ai Cập, đã công khai kêu gọi Vương quốc Anh trả lại bia đá Rosetta cho Ai Cập, nơi khởi nguồn của nó, hy vọng một ngày nào đó nó sẽ trở lại nơi mà nó được sinh ra.
Thuần Chân
Theo Secretchina
