Thất bại của các cuộc họp ngoại giao cấp cao vào tuần trước nhằm giải quyết căng thẳng đang leo thang về Ukraine đã đặt Nga, Hoa Kỳ và các đồng minh châu Âu của mình rơi vào thế lãnh thổ thời hậu Chiến tranh Lạnh, đặt ra những thách thức đáng kể cho các bên và tránh một cuộc đối đầu trực diện và có nguy cơ xảy ra thảm họa.
Không giống như những bất đồng trước đây nảy sinh kể từ khi Liên Xô sụp đổ, cuộc khủng hoảng Ukraine hiện nay và những khác biệt dường như không thể vượt qua giữa Washington và Moscow, mang tới những nguy cơ thực sự làm suy yếu chiến tranh kinh tế và xung đột quân sự ngày càng trầm trọng do nguy cơ tính toán sai lầm và phản ứng thái quá.
Không ai nhường ai
Đối với Mỹ và NATO cũng như các đồng minh châu Âu khác, việc một lượng lớn khoảng 100.000 binh sĩ Nga hiện được triển khai gần biên giới Ukraine chứng tỏ rằng, Tổng thống Nga Vladimir Putin không có bất kỳ ý định đàm phán thiện chí nào. Đối với người Nga, việc phương Tây tuyệt đối từ chối xem xét lệnh cấm mở rộng NATO và rút quân khỏi Đông Âu là bằng chứng cho thấy sự khôn ngoan của nước này.
Những kỳ vọng nhượng bộ lẫn nhau là rất thấp và khả năng này rất phức tạp để đạt được. Thực tế là cả Putin và Tổng thống Joe Biden đều không muốn bị coi là lùi bước trước khán giả trong nước hay ngoài nước.
Do đó, việc mỗi bên từ chối giảm leo thang trước những gì mà bên kia coi là 'yêu cầu phi thực tế và theo chủ nghĩa bành trướng' đã khiến triển vọng ngoại giao trở nên mơ hồ. Với việc Mỹ và các đồng minh cáo buộc Nga gây căng thẳng không có lý do chính đáng và người Nga lại phàn nàn rằng người Mỹ mới là những kẻ xâm lược, đe doạ an ninh phía đông nước Nga qua bàn đạp Ukraine.
Một số người tin rằng tình hình sẽ còn trở nên tồi tệ hơn trước khi sự bế tắc có thể bị phá vỡ [theo cách tiêu cực].
Ông Fyodor Lukyanov, người đứng đầu Hội đồng Chính sách Đối ngoại và Quốc phòng có trụ sở tại Moscow, nhận xét: “Khoảng cách về nhận thức [giữa hai bên] quá rộng nên một sự leo thang mới và nguy hiểm được cho là cần thiết để các bên mở mang trí tưởng tượng và tìm kiếm các thỏa thuận", theo AP.
Hãng tin AP cũng đưa ra nhận định rằng, đối với giới phân tích phương Tây, có vẻ như ông Putin sẽ phải thỏa hiệp nếu muốn tránh việc xảy ra xung đột.
Ông Jeff Rathke, một chuyên gia về châu Âu và cựu quan chức ngoại giao Mỹ, hiện là chủ tịch Viện Nghiên cứu Đức đương đại của Mỹ tại Đại học Johns Hopkins, cho biết: “Đây là một giai đoạn cực kỳ bất định, căng thẳng và không có lối thoát rõ ràng trừ khi ông Putin lùi bước" (theo AP)
“Ông ấy tự nói với mình trong một cơn điên cuồng và rất khó thoát khỏi nếu anh ấy không vẽ lại kiến trúc an ninh châu Âu cơ bản mà trước đó ông đã từng tuyên bố. Ông ấy đã cho thấy rằng mình sẵn sàng liều mạng trước sự đe dọa của lực lượng quân đội khổng lồ và ông ấy chắc chắn đã thu hút sự chú ý của mọi người, nhưng ông không thay đổi quan điểm của bất kỳ ai", ông Rathke nói.
Các quan chức Hoa Kỳ từ tổng thống Biden, Ngoại trưởng Antony Blinken và cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan cho đến trưởng đoàn đàm phán Wendy Sherman đã nói rằng, Nga phải đối mặt với một “sự lựa chọn rõ ràng”. Giảm leo thang hoặc đối mặt với các lệnh trừng phạt và điều ngược lại với những gì họ muốn: NATO tăng cường hiện diện ở Đông Âu và một Ukraine sẽ được vũ trang tốt hơn.
Tuy nhiên, theo các quan chức của Nga, Mỹ không đứng ở vị trí của Nga để suy nghĩ. Nga coi các yêu cầu của mình là “mệnh lệnh tuyệt đối” và lập luận rằng việc phương Tây không đáp ứng được yêu cầu của họ khiến cho các cuộc đàm phán về các vấn đề khác đi vào bế tắc.
Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết, Mỹ và Nga đã đạt được "một số sự thấu hiểu" trong cuộc đàm phán tuần trước. “Nhưng nói chung về nguyên tắc, có thể nói rằng chúng ta đang đi trên những con đường khác nhau, những con đường hoàn toàn khác nhau, điều này rất không tốt và rất đáng quan ngại", ông nói trong một cuộc phỏng vấn trên CNN “Fareed Zakaria GPS” được phát sóng vào Chủ nhật.
Ngoại trưởng Sergey Lavrov cho biết hôm thứ Sáu (14/1) rằng, Nga đã cố gắng vô ích trong nhiều năm để thuyết phục Mỹ và các đồng minh tham gia vào các cuộc đàm phán về việc không triển khai tên lửa tầm trung tới châu Âu, giới hạn các trò chơi chiến tranh. Các quy tắc tránh các cuộc chạm trán nguy hiểm giữa Nga và các tàu chiến cũng như máy bay của đồng minh cho đến khi Mỹ và NATO bày tỏ thiện chí thảo luận về các vấn đề đó trong tuần này.
Ông cho rằng sự thay đổi trong cách tiếp cận là do Mỹ muốn chuyển sự chú ý khỏi các yêu cầu chính của Nga. Đồng thời nói thêm rằng, Moscow chỉ tập trung vào việc NATO phải ngừng mở rộng về phía đông của Nga. Ngoại trưởng Nga khẳng định rằng chính Mỹ đang định hình lập trường trong các cuộc đàm phán trong khi các đồng minh khác chỉ hành quân theo lệnh của mình.
Ông Lavrov nói: “Thành thật mà nói, mọi người đều hiểu rằng triển vọng đạt được một thỏa thuận [xoá bỏ khủng hoảng biên giới Ukraine] phụ thuộc vào Mỹ. Ông cho biết bất cứ điều gì Mỹ nói về sự cần thiết phải tham khảo ý kiến các đồng minh trong các cuộc đàm phán chỉ là những lời bào chữa và cố gắng kéo dài đàm phán, đặt các vấn đề trọng tâm mà Nga muốn thương lượng ra khỏi bàn đàm phán.
Bế tắc chỉ có thể giải quyết bằng 'thảm hoạ'
Hãng tin AP thậm chí còn bình luận rằng, lập trường cứng rắn và không khoan nhượng của Nga đã khiến một số người tin rằng, Moscow sẽ chỉ rút quân khỏi biên giới Ukraine sau khi nhận được lời từ chối chính thức, bằng văn bản từ Mỹ và NATO để tuân theo các yêu cầu của họ. Điều này có lý.
Và nếu điều này không xảy ra thì Mỹ, phương Tây và Nga chỉ có thể kết thúc mọi thứ bằng thảm hoạ vũ trang, chiến tranh lạnh, leo thang trừng phạt kinh tế, thậm chí là thúc đẩy Thế chiến III. Điều gì cũng có thể xảy ra trong bối cảnh này.
Nga coi Ukraine và Crimea là giới hạn đỏ ở sườn đông của Nga; là vùng đệm sườn đông nước Nga mà - vì mục tiêu an ninh - Nga không nhượng bộ.
Các vấn đề nghiêm trọng bắt đầu khi nhóm chính sách đối ngoại của Clinton thúc đẩy việc mở rộng NATO do Hoa Kỳ thống trị về phía đông của nước Nga. Chiến lược đã thay đổi hoàn toàn lời hứa của chính quyền của George H. W. Bush với Moscow trong những tháng cuối cùng của Liên Xô; khi đó Mỹ từng hứa với Nga rằng NATO sẽ không vượt ra ngoài biên giới phía đông của một nước Đức thống nhất.
Bill Clinton đã không giữ lời hứa. NATO tấn công về phía đông của nước Nga non trẻ ngay cả khi Liên Xô đã tan rã. Washington đã vận động thành công để đưa ba quốc gia thuộc Khối Warszawa trước đây là Ba Lan, Cộng hòa Séc và Hungary gia nhập NATO vào năm 1998. Tệ hơn, sự phát triển đó chỉ là giai đoạn đầu tiên NATO xâm phạm vào lĩnh vực an ninh của Nga.
Các quan chức chính quyền Clinton tỏ ra khinh thường lợi ích của Nga theo nhiều cách. Chẳng hạn, khi Nam Tư có khủng hoảng, Washington đã tận dụng mọi cơ hội để can thiệp. Sự can thiệp này của Mỹ vào Nam Tư khi đó làm suy yếu đối tác chính trị và tôn giáo lâu đời của Nga, Serbia. Các cuộc can thiệp quân sự phô trương của Mỹ-NATO ở Bosnia và Kosovo dường như được tính toán để nhấn mạnh rằng Moscow đã thua trong Chiến tranh Lạnh và do đó, phải nhẹ nhàng chịu đựng bất kỳ sự sỉ nhục nào mà các cường quốc phương Tây quyết định gây ra.
Nga có thể làm gì khác ngoài chạy đua vũ trang và ngày càng trở nên chuyên chế hơn, cực đoan hơn, thân thiết hơn với các thế lực 'ghét Mỹ' khắp toàn cầu. Mỹ và NATO không ngừng đẩy Nga vào thế đối lập.
Bản thân NATO kiên quyết chạy theo chiến lược mở rộng về phía đông của Châu Âu, đe doạ Nga; một chiến lược hoàn toàn chệch hướng với mục tiêu ban đầu của liên minh này: xoá sổ chủ nghĩa cộng sản!
Nga phòng thủ chứ không phải tấn công
Mỹ, phương Tây và truyền thông dòng chính dường như đang mô tả rằng Nga hung hăng và bất chấp luật pháp quốc tế. Nhưng đứng ở vị thế của Nga, Nga dường như đang phòng thủ chứ không phải tấn công.
Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) — liên minh phòng thủ gồm 12 quốc gia mà phương Tây thành lập vào cuối những năm 1940, nhằm chống lại những nỗ lực 'Tây tiến' của Nga Xô viết vào phạm vi ảnh hưởng của Tây Âu — sau Chiến tranh Lạnh đã biến thành một liên minh tấn công gồm 30 quốc gia 'Đông tiến' đến biên giới của Nga.
Nguy cơ đánh đồng nước Nga Xô Viết với nước Nga thời hậu Xô Viết hiện nay đã được đưa vào “Một lỗi định mệnh”, bài đăng trên New York Times năm 1997 của George Kennan, nhà ngoại giao trước đó đã phát triển cho Hoa Kỳ chính sách thời Chiến tranh Lạnh nhằm kiềm chế Liên Xô. Ông viết: Kìm hãm nước Nga thời hậu Xô Viết bằng cách “bành trướng NATO sẽ là sai lầm định mệnh nhất trong chính sách của Mỹ trong toàn bộ thời kỳ hậu Chiến Tranh Lạnh”. Ông cho rằng nó sẽ “thổi bùng các khuynh hướng dân tộc, chống phương Tây và quân phiệt trong quan điểm của Nga” và "thúc đẩy chính sách đối ngoại của Nga theo những hướng nhất định không theo mong muốn của chúng ta."
Ông viết, sự bành trướng của NATO sẽ sớm phản tác dụng, vì Nga “có thể sẽ tìm kiếm một nơi khác để đảm bảo một tương lai an toàn và đầy hy vọng cho chính họ”. “Nơi khác” giờ đây đã trở thành Trung Quốc, bất chấp văn hóa của nước này xa lạ với Nga và bất chấp lịch sử tranh chấp lãnh thổ và ngoại giao đủ nghiêm trọng để dẫn đến các cuộc đụng độ quân sự. Tuy nhiên, theo quan điểm của Putin, ông không còn lựa chọn nào khác ngoài việc liên minh với Trung Quốc, do phương Tây không chào đón Nga sau khi nước này từ chối chủ nghĩa cộng sản và thường xuyên chỉ trích những biểu hiện thiện chí của Putin.
Ukraine là ví dụ mới nhất về sự hiếu chiến của phương Tây. Mặc dù phương Tây miêu tả Nga là kẻ xâm lược, nhưng chính phương Tây đã tạo ra cuộc bạo động lật đổ nhà lãnh đạo được bầu cử dân chủ thân Nga của Ukraine vào năm 2014, dẫn đến một cuộc trưng cầu dân ý ở Cộng hòa Crimea, trong đó 97% đã bỏ phiếu để gia nhập Liên bang Nga. Trái ngược với những dự đoán của phương Tây rằng việc Nga sáp nhập miền đông Ukraine sắp xảy ra, điều này đã không xảy ra, phù hợp với quan điểm của Tổng thống Nga Putin trong suốt cuộc xung đột. Ông muốn một giải pháp ngoại giao phần lớn khôi phục lại hiện trạng mà Ukraine vẫn là một quốc gia vùng đệm. Phương Tây có dã tâm muốn NATO bành trướng sang Ukraine, gây cho Nga viễn cảnh tên lửa của NATO ở biên giới Ukraine - Nga, chĩa vào Moscow.
Để tối đa hóa việc siết chặt các ốc vít đối với Nga, phương Tây cũng đang sử dụng vũ khí kinh tế, chẳng hạn như mối đe dọa phá hoại khả năng sử dụng hệ thống ngân hàng quốc tế của Nga. Kết cục đáng tiếc của hành động thâm độc này sẽ càng đẩy Nga vào vòng tay của Trung Quốc cộng sản, đặt vũ khí hạt nhân tuyệt vời của các cường quốc phương Tây chống lại vũ khí hạt nhân tuyệt vời của liên minh Nga - Trung. Điều này sẽ không mang lại kết cục tốt đẹp.
Huyền Anh - Thanh Đoàn
Bài viết chỉ phản ánh quan điểm của các tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTD Việt Nam.
