Vì sao người xưa dặn: "Cho vay gạo không cho vay củi, cho mượn quần áo chứ không cho mượn giày"?

Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta không thể tránh khỏi việc phải đi mượn đồ của người khác, từ những vật dụng trong gia đình cho đến những đồ dùng trong công việc, học tập. Đặc biệt là vùng nông thôn ngày xưa, cuộc sống khó khó và túng thiếu, nhà thiếu gạo, nhà thiếu muối, nhà thiếu nước… Những lúc đó, việc phải sang vay mượn hàng xóm là lẽ thường tình.

Cũng nhờ đó mà hàng xóm thường qua lại giúp đỡ lẫn nhau, tình làng nghĩa xóm cũng từ đó ngày càng thân thiết, bền chặt hơn. Tuy nhiên, do phong tục tập quán vẫn còn đậm nét, không ít những vùng quê vẫn còn lưu giữ một số phong tục dân gian được lưu truyền từ xa xưa.

Người xưa có cách nói rằng: “Cho vay gạo không cho vay củi, cho mượn quần áo chứ không cho mượn giày”, chắc hẳn có rất nhiều người không lý giải được tại sao không cho vay củi hay cho mượn giày. Vậy câu nói này có ý nghĩa sâu xa gì?

Vay gạo không vay củi

“Cho vay gạo không cho vay củi”, nghĩa bề mặt của câu nói rất đơn giản, nghĩa là ở vùng nông thôn, nếu có người đến nhà bạn vay gạo, bạn có thể cho người khác vay. Nhưng nếu có người đến nhà bạn vay củi, thì bạn sẽ có thể không nguyện ý cho họ vay.

Người xưa có quan niệm rằng trong nhà có bảy thứ thiết yếu là củi, gạo, dầu, muối, tương, giấm, trà, trong đó thì củi đứng đầu tiên, đại diện cho những vật dụng cơ bản trong nhà cũng như trong cuộc sống, không có củi thì sẽ không cách nào tạo ra lửa để nấu ăn, sinh sống.

Đối với những người vùng nông thôn xưa, củi rất quan trọng đối với bất kỳ gia đình nào.

Hơn nữa, gạo khác với củi, bởi vì gạo có thể đong đo, nhưng củi thì lại khác, nó là một khúc lớn, không tiện để đo lường. Khi bạn cho người khác vay bao nhiêu bát gạo, thì khi họ trả lại bạn sẽ từng nấy bát, nhưng khi bạn cho người khác vay nhiều củi, khi họ trả lại nếu không tương xứng với lúc đầu, thông thường sẽ khiến bạn có cảm giác thiệt thòi.

Vì vậy ngày xưa ở thôn quê, để tránh xảy ra xích mích và mối quan hệ không tốt giữa lối xóm, họ thường tránh việc cho hàng xóm vay mượn củi.

ngày xưa kiêng kỵ việc cho hàng xóm vay củi. (Pexels/ Rasik)

Ngoài ra, trong tiếng Hán thì từ “Sài - 柴” (củi) đồng âm với “Tài - 财” (tiền tài), bởi vậy người xưa cho rằng: Cho mượn củi chính là cho đi “tài khí” của gia đình, bởi vậy ngày xưa kiêng kỵ việc cho hàng xóm vay củi.

Cũng có người lý giải rằng: “Thà giúp người nghèo chứ không giúp người lười biếng”. Thời đó, củi không phải là của hiếm, cây cối mọc khắp nơi, chỉ cần chăm chỉ là có thể kiếm được củi. Bởi vậy, trong nhà không có củi để nấu thì thường là gia đình có người lười biếng, chính là để những người lười biếng có thể động tay động chân, tự đi kiếm sống được.

Cho mượn quần áo chứ không cho mượn giày

Người già ở nông thôn thường quan niệm rằng, trẻ em, đặc biệt là trẻ em xuất thân từ những gia đình nghèo khó, mặc quần áo của người khác thường sẽ mang đến vận may. Do đó, cho người khác mượn quần áo của mình vừa có thể giúp họ “lấy vía, lấy hên”, vừa không ảnh hưởng đến tài lộc và sự may mắn của chính mình.

Cổ nhân có câu: “Thà thử quan tài chứ không thử giày”. Qua câu nói này, chúng ta có thể thấy rằng, người xưa rất chú trọng giày dép.

Bàn chân là bộ phận rất riêng tư và nhạy cảm, giày dép là đồ bó sát bộ phận bàn chân, bởi vậy không thể tùy ý cho mượn. Sau khi giày bị người khác đi, trong mắt mọi người đó chính là chiếc giày đã bị hỏng, mà giày hỏng lại mang ý nghĩa xấu và không tốt.

Trong tiếng Hán, từ “Hài - 鞋” (giày) đồng nghĩa với từ “Hài - 孩” (con cái), cho mượn giày cũng đồng nghĩa với cho mượn con cái, nên việc này là không may mắn.

Cho mượn giày đồng nghĩa với việc không may mắn. (Pexels/ Lucas)

Hơn nữa, ngày xưa đa số đều đi giày dép rơm, chỉ cần chăm chỉ thì ai cũng có thể tự làm, vì vậy không cho mượn giày cũng không cho mượn củi. Trên thực tế, ngoài giày và củi ra, còn có một số thứ không thể mượn nữa, còn có “dao” không thể tùy tiện mượn, hoặc là lọ thuộc, nạng,…

Tất nhiên, ngày nay, dù là củi hay giày, rất ít người mượn của người khác. Người xưa nói điều này để nhắc nhở chúng ta rằng khi mượn một thứ gì đó của một người nào đó, trước tiên chúng ta nên cân nhắc xem thứ chúng ta mượn có gây rắc rối hay gánh nặng cho đối phương hay không, có nuôi dưỡng sự lười biếng của đối phương hay không.

Có thể nói rằng, trí huệ của người xưa ẩn chứa trong câu nói thật vô cùng thâm sâu, qua đó cũng phản ánh sự tu dưỡng đạo đức và sự đối đáp tình nghĩa giữa người với người.

Theo Dương Hiểu Mạn - SOH
Gia Hân biên dịch