Cuba và Trung Quốc đã ký một kế hoạch hợp tác để thúc đẩy các dự án xây dựng trong khuôn khổ chương trình cơ sở hạ tầng ở nước ngoài gây tranh cãi của Bắc Kinh là Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI).
Đại sứ quán Trung Quốc tại Cuba đã công bố thỏa thuận trên trang web của họ vào ngày 26/12. Họ khẳng định, thỏa thuận đã được ký 2 ngày trước đó bởi ông Hà Lập Phong - người đứng đầu cơ quan kế hoạch kinh tế hàng đầu của Trung Quốc, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia của Trung Quốc - và Phó Thủ tướng Cuba là ông Ricardo Cabrisas.
Thỏa thuận nhằm áp dụng một biên bản ghi chú mà hai quốc gia đã ký vào năm 2018, khi Cuba đồng ý trở thành một quốc gia tham gia BRI. Sáng kiến Vành đai và Con đường này của Trung Quốc vốn đã khiến nhiều nước tham gia phải chịu thêm gánh nặng nợ nần.
Theo hãng tin Agencia Cubana de Noticias, theo thỏa thuận, hai quốc gia có mục tiêu hợp tác với nhau trong các dự án trong một số lĩnh vực chính, bao gồm truyền thông, giáo dục, y tế và công nghệ sinh học, khoa học và công nghệ và du lịch. Đại sứ quán Trung Quốc cũng cho biết, một thời gian biểu và lộ trình đã được đề xuất để thực hiện các dự án, nhưng không cho biết chi tiết.
Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã cho khởi động sáng kiến chiến lược BRI vào năm 2013, trong nỗ lực xây dựng mạng lưới thương mại trên bộ và hàng hải lấy Bắc Kinh làm trung tâm, bằng cách tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng khắp Đông Nam Á, châu Phi, châu Âu và châu Mỹ Latinh. Trong những năm gần đây, các nhà phê bình đã lên án việc Bắc Kinh sử dụng “chính sách ngoại giao bẫy nợ” để lôi kéo các nước tham gia vào sáng kiến BRI của mình.
Nhiều quốc gia đã từ bỏ chủ quyền của mình sau khi không trả được nợ cho ĐCSTQ. Ví dụ, China Merchants Port Holdings hiện đang điều hành Cảng Hambantota của Sri Lanka theo hợp đồng thuê 99 năm, sau khi quốc gia Nam Á này chuyển các khoản nợ trị giá 1,4 tỷ USD thành vốn chủ sở hữu vào năm 2017. Việc chiếm giữ cảng đã cho phép Bắc Kinh có được vị thế quan trọng tại khu vực Ấn Độ Dương.
Chính phủ Trung Quốc cũng đã tìm cách hợp tác với các quốc gia giàu tài nguyên thiên nhiên - chẳng hạn như các nước tham gia BRI châu Phi là Ghana và Zambia - để tiếp cận những nguồn nguyên liệu thô này nhằm thúc đẩy nền kinh tế Trung Quốc. Có vẻ như ĐCSTQ đang để mắt đến các nguồn tài nguyên thiên nhiên của Cuba.
Theo lời một nhà nghiên cứu Trung Quốc nói với hãng truyền thông nhà nước Trung Quốc là Hoàn cầu Thời báo vào ngày 26/12 rằng, thỏa thuận BRI rất tốt vì Trung Quốc và Cuba “có sự bổ sung mạnh mẽ về kinh tế”. Nhà nghiên cứu được trích dẫn nói rằng, "Cuba giàu tài nguyên khoáng sản và dầu mỏ, và là nguồn cung cấp quặng niken chính cho Trung Quốc". Hiện thời, Cuba có một trong những mỏ niken lớn nhất thế giới.
Trung Quốc là đối tác năng lượng quan trọng của Cuba. Các công ty Trung Quốc đã cung cấp tuabin gió cho các trang trại gió của Cuba và giám sát việc xây dựng nhà máy điện sinh khối đầu tiên của Cuba tại Ciro Redondo.
Trong một bài báo được xuất bản vào tháng Ba, Tổ chức American Security Project có trụ sở tại Hoa Kỳ đã cảnh báo về sự phụ thuộc năng lượng của Cuba vào Trung Quốc và Venezuela sẽ tạo ra “tác động nghiêm trọng đến an ninh bán cầu”.
Ngoài ra, lực lượng bán quân sự của ĐCSTQ cũng đã đào tạo "chống khủng bố" cho lực lượng quân đội và cảnh sát Cuba chịu trách nhiệm trấn áp những người biểu tình chống chính phủ.
Trên thực tế, Trung Quốc có tham vọng vượt xa khỏi đường biên giới của Cuba. Trong cuộc điều trần tại Thượng viện vào tháng Ba, đô đốc đã nghỉ hưu Craig Faller vốn là cựu tư lệnh Bộ Chỉ huy Miền Nam Hoa Kỳ đã cảnh báo (pdf) rằng, Bắc Kinh đang tìm cách “thiết lập cơ sở hạ tầng hậu cần và căn cứ toàn cầu ở bán cầu của chúng ta (tức tây bán cầu) để dự kiến và duy trì sức mạnh quân sự tại những khoảng cách lớn hơn”.
Ông Faller nói với các nhà lập pháp của Mỹ (pdf) tại phiên điều trần rằng, Trung Quốc đã đưa ra "tổng lực báo chí" để đạt được tham vọng của mình. Ông nêu rõ: “Tôi coi bán cầu này là tiền tuyến của sự cạnh tranh. Sức ảnh hưởng của chúng ta [ở bán cầu này] đang bị xói mòn… Điều quan trọng là chúng ta vẫn phải hoạt động tại bán cầu này”.
Trong cuộc họp báo sau phiên điều trần, ông Faller mô tả tầm ảnh hưởng của chế độ Trung Quốc là “ngấm ngầm”, “ăn mòn” và “tham nhũng”. Cựu tư lệnh Mỹ cho biết: “Một số ví dụ bao gồm việc họ theo đuổi nhiều thỏa thuận cảng, các khoản cho vay để làm đòn bẩy chính trị, ngoại giao vaccine phá hoại chủ quyền, giám sát bằng IT của nhà nước, và việc khai thác các nguồn tài nguyên như đánh bắt bất hợp pháp, không được kiểm soát và không được báo cáo”.
Một tháng sau lời cảnh báo của ông Faller, Hạ nghị sĩ Dân chủ Stephanie Murphy (Florida) đã đưa ra dự luật yêu cầu một số cơ quan liên bang của Hoa Kỳ, bao gồm Bộ Ngoại giao, đưa ra một báo cáo cho Quốc hội Mỹ. Báo cáo này sẽ đánh giá sức ảnh hưởng của Trung Quốc ở Mỹ Latinh và vùng vịnh Caribe.
Một trong những vấn đề mà báo cáo sẽ xem xét, là mối quan hệ của ĐCSTQ với Cuba và Venezuela. Một nỗ lực khác là Trung Quốc nỗ lực khai thác tài nguyên thiên nhiên trong khu vực này.
Theo một tuyên bố từ Văn phòng của nữ dân biểu Mỹ, bà Murphy nói: “Điều quan trọng là các nhà hoạch định chính sách của Mỹ phải hiểu những gì Trung Quốc đang làm trong khu vực, và có một chiến lược hiệu quả để chống lại hành vi hung hăng của Trung Quốc, và buộc Đảng Cộng sản Trung Quốc phải chịu trách nhiệm về các hành động của mình”.
