Lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình (trái) và Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev trong lễ đón tiếp tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh, 11/09/2019. (Mark Schiefelbein / AFP, qua Getty Images)

Trung Quốc lo lắng cho các khoản đầu tư tại Kazakhstan

Bình luận Cao Dương • 13:56, 13/01/22

Giúp NTDVN sửa lỗi

Trung Quốc trong 20 năm qua đã đầu tư hàng chục tỉ USD vào Kazakhstan, chủ yếu vì dầu mỏ, khí đốt, và năng lượng hạt nhân. Tuy nhiên, quan hệ giữa 2 nước đang xấu đi. Ngoài ra, Kazakhstan cũng vẫn giữ quan hệ với Mỹ — quốc gia vốn vẫn luôn muốn kiềm chế sự bành trướng hạt nhân của Bắc Kinh.

Khi Kazakhstan đang rung chuyển bởi các cuộc biểu tình bạo lực, Trung Quốc lo lắng về các khoản đầu tư của họ vào nước này, còn Mỹ thì lo ngại về các vũ khí hạt nhân của Trung Quốc.

Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev đã ra lệnh cho quân đội và cảnh sát "nổ súng không cần cảnh báo", để dập tắt các cuộc biểu tình chống chính phủ bắt đầu từ 02/01 do giá khí hóa lỏng (LPG) tăng gấp đôi. Ông Tokayev tuyên bố rằng "20.000 tên cướp" đã tấn công Almaty, thành phố lớn nhất Kazakhstan, và đổ trách nhiệm về các cuộc biểu tình cho "những kẻ khủng bố" được đào tạo ở nước ngoài.

Khi các cuộc biểu tình ngày càng gia tăng, danh sách các bất bình được mở rộng ra đến cả bất bình đẳng và chủ nghĩa độc tài. Tính đến ngày 09/01, khoảng 5.800 người đã bị bắt và hơn 160 người thiệt mạng, trong đó có 2 trẻ em.

Kazakhstan là thành viên của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO), bao gồm Nga, Belarus, Tajikistan, Kyrgyzstan, và Armenia. Theo đề nghị của ông Tokayev, 2.500 quân CSTO đã được điều động đến Kazakhstan, và ông đã ra lệnh bắn giết để dập tắt tình trạng bất ổn.

BBC đưa tin rằng, ông Tokayev đã bác bỏ những lời kêu gọi tổ chức đàm phán với những người biểu tình vì cho rằng đó là điều "vô nghĩa". "Chúng ta phải tiêu diệt chúng, điều này sẽ sớm được thực hiện", ông tuyên bố trên truyền hình.

Lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình đã bày tỏ sự ủng hộ đối với Kazakhstan, đồng thời cáo buộc và lên án các thế lực nước ngoài phá hoại hòa bình và ổn định của quốc gia Trung Á này. Chắc hẳn Bắc Kinh lo ngại về sự an toàn của các khoản đầu tư của mình tại Kazakhstan, và khả năng bạo lực tràn từ nước này vào Tân Cương.

Vẫn chưa có câu trả lời chắc chắn về việc điều gì đã gây ra tình trạng bất ổn này. Phan Quang — giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Tổ chức Hợp tác Thượng Hải tại Học viện Khoa học Xã hội Thượng Hải — cho rằng chủ nghĩa khủng bố, chủ nghĩa ly khai, và chủ nghĩa cực đoan tôn giáo (được Bắc Kinh gọi là "ba thế lực", theo chữ Hán giản thể là 三个势力) đã kích động các cuộc biểu tình đó, theo trang tin Trung Quốc Guancha.cn.

Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) sử dụng "ba thế lực" như một cái cớ để biện minh cho các chính sách đàn áp và ngược đãi của mình ở Tân Cương. Cả chính quyền Trump và Biden đều gọi việc đàn áp người Duy Ngô Nhĩ là một tội ác diệt chủng. Tổng thống Joe Biden đã ký Đạo luật Ngăn chặn Lao động Cưỡng bức người Duy Ngô Nhĩ vào 23/12 để cấm các sản phẩm làm bởi nô lệ lao động.

'Tình hàng xóm láng giềng và hợp tác đôi bên cùng có lợi'

Trong hai thập kỷ qua, Trung Quốc đã xây dựng mối quan hệ với Kazakhstan, làm xói mòn vai trò hàng đầu của Nga trong lịch sử khu vực. Kazakhstan là thành viên của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI, còn được gọi là "Một vành đai, Một con đường"). Trung Quốc là đối tác thương mại lớn thứ hai của Kazakhstan với thương mại song phương đạt 22,94 tỉ USD vào tháng 11/2021. Bắc Kinh đã đầu tư 17 tỉ USD vào Kazakhstan, bao gồm 8,3% cổ phần tại mỏ dầu Kashagan của nước này.

: Người biểu tình tại quảng trường trung tâm thành phố Aktobe, Kazakhstan, 04/01/2022 (Esetok / Wikimedia Commons)

Vào năm tới, 56 dự án trị giá 24,5 tỉ USD do Trung Quốc hậu thuẫn sẽ hoàn thành. Trung Quốc thu được khoảng 20% lượng khí đốt tự nhiên của mình từ Kazakhstan. Trong thời kỳ bất ổn, một trong những lo lắng lớn nhất của ĐCSTQ là các đường ống dẫn khí sẽ bị tấn công. Tuy nhiên, hãng truyền thông nhà nước Global Times trấn an người Trung Quốc rằng, các đường ống này an toàn, vì chúng nằm rất xa các thành phố có bạo loạn.

Năng lượng hạt nhân là một lĩnh vực khác mà Trung Quốc và Kazakhstan đang hợp tác, và nó sẽ trở nên quan trọng hơn trong tương lai gần. Trung Quốc đang tham gia vào một chương trình khổng lồ về xây dựng nhà máy điện hạt nhân — được thiết kế để tăng gấp 4 lần sản lượng điện hạt nhân của Trung Quốc trong vòng 15 năm tới. Tập đoàn điện hạt nhân Quảng Đông Trung Quốc (CGNPC) thuộc sở hữu nhà nước đã hợp tác với nhà cung cấp uranium lớn nhất thế giới — Kazatomprom (cơ quan nguyên tử quốc gia của Kazakhstan) — để xây dựng Nhà máy nhiên liệu hạt nhân Ulba, trong đó ĐCSTQ sẽ nắm giữ 49% quyền sở hữu.

Trong khi ĐCSTQ tuyên bố sẽ hỗ trợ Kazakhstan "tạo dựng một cộng đồng gần gũi hơn với một tương lai chung", dựa trên "tình hàng xóm láng giềng và hợp tác đôi bên cùng có lợi", thì việc Kazakhstan hưởng lợi nhiều đến đâu từ mối quan hệ này vẫn là một vấn đề đáng tranh cãi.

Quan hệ rạn nứt

Thâm hụt thương mại khủng khiếp của Kazakhstan với Trung Quốc đang ngày càng gia tăng. Hơn nữa, chính sách "không COVID" của Trung Quốc đã khiến biên giới bị đóng cửa, tác động tiêu cực đến xuất khẩu của Kazakhstan. Trong 10 tháng đầu năm 2021, xuất khẩu lương thực sang Trung Quốc giảm 78%. Hiện tại, 12.000 chiếc phương tiện vận tải đang bị mắc kẹt tại biên giới. Việc đóng cửa biên giới dường như trái ngược với Sáng kiến Vành đai và Con đường, vốn có mục đích thúc đẩy thương mại giữa các thành viên và Trung Quốc. Ngoài ra, khi nhân công ở Trung Quốc tăng, Kazakhstan đã hy vọng rằng sản xuất sẽ quay trở lại nước mình. Nhưng cho đến nay, điều này vẫn không xảy ra nhiều.

Một vấn đề nữa là mức tiêu thụ điện của Trung Quốc tăng lên. Những người đào Bitcoin của Trung Quốc đã vượt biên sang Kazakhstan và sử dụng nhiều điện đến mức Kazakhstan phải cầu cứu Nga. Việc này đã làm trầm trọng thêm căng thẳng giữa Kazakhstan với Trung Quốc.

Lo ngại của Mỹ

Chính phủ Kazakhstan vẫn luôn duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Mỹ, quốc gia mà họ coi là đối trọng nhằm kiềm chế ảnh hưởng của Nga. Trong 30 năm qua, các công ty Mỹ đã đầu tư 38 tỉ USD vào Kazakhstan, nhiều hơn đáng kể so với Trung Quốc.

Các công ty dầu mỏ Mỹ — ExxonMobil và Chevron — có các hoạt động trị giá hàng tỉ USD đã bị gián đoạn bởi bạo lực gần đây tại Kazakhstan. Chevron, công ty sở hữu 50% mỏ dầu Tengiz, đã phải cắt giảm sản lượng vì một số công nhân đã tụ tập để ủng hộ các cuộc biểu tình.

Năm 2020, Mỹ đã mua 22% lượng uranium của mình từ Kazakhstan. Mỹ đang lo ngại về việc sẽ phải cạnh tranh để mua uranium trên thị trường toàn cầu với giá cao hơn hiện nay, vì Trung Quốc đang mua một lượng lớn uranium trên thế giới đủ để khiến giá tăng.

Chương trình hạt nhân của Trung Quốc trong khu vực và trong nước là mối lo ngại của Mỹ. Song song với chương trình hạt nhân dân sự, ĐCSTQ đã đẩy mạnh chương trình vũ khí hạt nhân — đặt mục tiêu sản xuất 700 đầu đạn hạt nhân trước năm 2027, và 1.000 đầu đạn hạt nhân trước năm 2030.

Tuy nhiên, Washington muốn kiềm chế sự bành trướng hạt nhân của Bắc Kinh để tránh một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân. CGNPC — tập đoàn Trung Quốc đầu tư vào năng lượng nguyên tử của Kazakhstan — đã bị Mỹ áp lệnh trừng phạt vì có hoạt động liên quan đến quân đội Trung Quốc.

Quan điểm được trình bày trong bài viết này là ý kiến của tác giả và không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTDVN.

Tác giả bài bình luận Tiến sĩ Antonio Graceffo đã có hơn 20 năm làm việc tại châu Á. Ông tốt nghiệp Đại học Thể thao Thượng Hải và có bằng MBA chuyên về Trung Quốc của Đại học Giao thông Thượng Hải. Ông Graceffo là một giáo sư kinh tế và là nhà phân tích kinh tế Trung Quốc, viết cho nhiều hãng truyền thông quốc tế. Một số cuốn sách của ông về Trung Quốc bao gồm "Ngoài vành đai và con đường: Sự mở rộng kinh tế toàn cầu của Trung Quốc", và "Khóa học ngắn hạn về Kinh tế Trung Quốc".

Cao Dương

Theo The Epoch Times

Xem thêm: