Ông Mikhail Gorbachev, người chấm dứt Chiến tranh lạnh không cần đổ máu nhưng không ngăn được sự sụp đổ của Liên Xô, qua đời ngày 30/8 ở tuổi 91, các hãng thông tấn Nga dẫn nguồn tin từ bệnh viện cho biết.
"Ông Mikhail Gorbachev đã qua đời đêm nay sau thời gian dài ốm nặng", thông cáo của Bệnh viện Lâm sàng Trung ương Nga hôm 30/8 cho hay.
Ông Gorbachev, Tổng thống cuối cùng của Liên Xô, đạt được các thỏa thuận cắt giảm vũ khí với Hoa Kỳ và các thỏa thuận hợp tác với các cường quốc phương Tây để xóa bỏ Bức Màn Sắt chia cắt châu Âu từ Thế Chiến II và mang lại sự hợp nhất của nước Đức.
Khi các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ lan tràn khắp các nước cộng sản thuộc khối Liên Xô ở Đông Âu năm 1989, ông Gorbachev không dùng vũ lực trấn áp – khác với những nhà lãnh đạo Liên Xô trước đó từng đưa xe tăng đến đập tan các cuộc nổi dậy ở Hungary vào năm 1956 và ở Tiệp Khắc vào năm 1968.
Nhưng các cuộc biểu tình đã thúc đẩy khát vọng tự trị ở 15 nước cộng hòa thuộc Liên bang Xô viết, vốn tan rã trong vòng hai năm sau đó trong tình trạng hỗn loạn.
Ngày 3/12/1989, Tổng thống Hoa Kỳ George H. W. Bush và lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev gặp nhau ở Malta để tuyên bố Chiến tranh Lạnh chấm dứt.
Bằng cách chấm dứt Chiến tranh Lạnh, ông trở thành anh hùng với thế giới bên ngoài, nhưng trong nước ông bị chỉ trích bởi những người cảm thấy ông không chớp thời cơ kịp thời, cũng như những người bảo thủ cảm thấy ông đã đi quá xa.
Ông được giải Nobel Hòa bình năm 1990, được nhiều người ở phương Tây và Nga ca ngợi, nhưng cũng bị không ít người dân tại Nga ghét bỏ vì cho rằng ông không ngăn chặn được sự sụp đổ của Liên Xô.
Khi trở thành tổng bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô năm 1985, lúc 54 tuổi, ông đã đặt ra mục tiêu phục hồi hệ thống bằng cách đưa ra các quyền tự do chính trị và kinh tế hạn chế, nhưng các cải cách của ông đã vượt quá tầm kiểm soát.
Chính sách ‘glasnost’- tự do ngôn luận - của ông cho phép chỉ trích Đảng cộng sản và nhà nước, điều vốn là không tưởng trước đó. Chính sách này cũng khiến người theo chủ nghĩa dân tộc mạnh dạn đòi độc lập cho các nước cộng hoà vùng Baltic là Latvia, Lithuania, Estonia và những nơi khác.
Nhiều người Nga không bao giờ tha thứ cho Gorbachev về sự hỗn loạn mà các cải cách của ông đã gây ra. Họ cho rằng đời sống bị xuống cấp để đổi lấy nền dân chủ là cái giá quá đắt.
Perestroika - công cuộc cải tổ từ 1985 của Gorbachev và cộng sự, vốn được gợi ý từ thời Yuri Andropov, chỉ nhắm vào 'chữa bệnh' cho Liên Xô, và chủ yếu là Nga, nước lớn nhất trong Liên bang.
Nhiều người cho rằng những cải cách này, còn được gọi là Perestroika (tái xây dựng và tái cơ cấu) và Glasnost (mở cửa và tự do ngôn luận), đã dẫn đến ngày tàn của đất nước. Những người khác lại cho rằng không có gì cứu vãn được Liên Xô, vì cơ cấu cứng nhắc của nước này.
Đến năm 1991, tình hình đã vượt ra ngoài tầm kiểm soát của Moscow tại các nước thuộc Liên Xô ở vùng Baltic, nhất là sau khi Gorbachev đồng ý để Ba Lan đi theo con đường riêng, với giải pháp không còn nằm trong quỹ đạo chính trị của Kremlin.
Ngày 15/3/1990, Gorbachev được bầu làm Tổng thống Liên Xô.
Vào ngày 25/12/1991, ông Mikhail Gorbachev chính thức thôi giữ chức Tổng thống Liên Xô.
Sau đó một ngày, hôm 26/12, quốc hội nước này - Xô Viết Tối cao - chính thức công nhận sự độc lập của 15 quốc gia mới và kết thúc sự tồn tại của Liên bang Xô Viết.
Sau khi đến thăm ông Gorbachev trong bệnh viện hôm 30/6, nhà kinh tế tự do Ruslan Grinberg tuyên bố với mạng lưới truyền hình quốc doanh Zvezda rằng: “Ông ấy đã cho chúng ta tự do - nhưng chúng ta không biết phải làm gì với nó".
Mối quan hệ của ông với Tổng thống Vladimir Putin có những lúc khó khăn, nhưng lãnh đạo Nga vẫn gửi lời chia buồn sâu sắc sau khi nghe tin ông Gorbachev qua đời.
"Tổng thống Putin sẽ gửi điện chia buồn tới gia đình và bạn bè của ông Gorbachev vào buổi sáng", người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov, cho hay.
Ông Gorbachev sẽ được an táng tại nghĩa trang Novodevichy, bên cạnh phần mộ người vợ Raisa qua đời năm 1999.
Lam Giang
