Lý thuyết không được kiểm soát bởi kinh nghiệm thực tế thậm chí có thể là thảm họa. Trong thời kì COVID, các nhà lý thuyết đã hoàn toàn chiến thắng các nhà thực hành, và chúng ta có vụ bê bối chưa từng có tiền lệ diễn ra trên toàn thế giới.
Mới cuối tuần trước, tôi đã nói chuyện tại một trong những địa điểm yêu thích của mình, Diễn đàn Tự do ở New Hampshire [một tiểu bang của Mỹ], một hội nghị thường niên của Dự án Nhà nước Tự do. Nó được thiết kế để khuyến khích mọi người đóng gói và chuyển đến tiểu bang tự do nhất tại nước Mỹ nhằm phục vụ cộng đồng và giúp bảo vệ tiểu bang này khỏi số phận đã xảy ra với Massachusetts, Connecticut và Rhode Island.
Tự do trong thực hành
Tôi tin rằng lần đầu tiên tôi nói chuyện ở đó là vào năm 2012, và tôi đã rút ra được một điều thú vị, thứ mà tôi có thể tóm tắt là “Tự do là một nhiệm vụ mang tính thực hành”. Trong sự nghiệp của tôi cho đến thời điểm đó, vấn đề kinh tế và chính trị chủ yếu là vấn đề lý thuyết và tôi đã dành phần lớn thời gian để đọc và chia sẻ lý thuyết trừu tượng, một công việc tôi yêu thích và vẫn làm.
Nhưng đến với sự kiện này ở New Hampshire, tôi đã tìm thấy một thứ hoàn toàn khác; một nhóm người bận rộn làm những việc trong thực tế để sống cuộc sống tự do hơn. Họ là những người kinh doanh nhỏ, đại lý bất động sản, những người có hệ thống tiền tệ thay thế, những người nuôi trồng và bán thực phẩm trong và từ trang trại của chính họ, những người tổ chức các nhà thờ và trung tâm cộng đồng, những người tự dạy con mình tại nhà và doanh nhân giáo dục và nhiều người khác, bao gồm cả các công chức về pháp luật.
Ví dụ, chính tại đây, tôi đã mua được đồng Bitcoin đầu tiên của mình. Đồng tiền này trong những ngày đầu đã cho thấy nhiều hứa hẹn cuối cùng sẽ tái tạo tiền tệ theo cách mà chính phủ không thể hủy hoại. Vào thời điểm đó, nó gây ấn tượng với tôi như một trong những phát minh vĩ đại nhất của trí óc con người. Đáng chú ý là, nó không đến từ giới học thuật (theo như chúng ta biết) mà từ những người mày mò công nghệ muốn giải quyết vấn đề gian lập lặp chi đối với các đơn vị tiền tệ kỹ thuật số. Đó chính là thiên tài. Tất nhiên, các tạp chí kinh tế đã phớt lờ nó trong nhiều năm.
Tham gia sự kiện này vẫn luôn là các nhà thực hành. Không có một con đường định rõ phía trước mà có nhiều con đường, mỗi người thực hiện một cách sáng tạo phiên bản lý tưởng tự do của riêng mình. Tôi nhớ mình đã hơi bối rối trước cách tiếp cận này nhưng sau đó đã được truyền cảm hứng. Tôi cảm thấy mình giống như một nghệ sĩ dương cầm chỉ biết đến âm giai và hợp âm rải đang nghe một bản concerto của Liszt. Tôi nhận ra sự khác biệt giữa lý thuyết và thực hành, giữa tầng lớp hàn lâm và những người hành nghề thực tế.
Điểm yếu của lý thuyết
Lý thuyết không bao giờ nên được bỏ qua nhưng chúng ta đã mắc sai lầm khi nghĩ rằng đây là toàn bộ vấn đề. Chỉ theo đuổi riêng lý thuyết tạo ra những mối nguy hiểm của chính nó khi tuân theo logic đến mức phi lý mà không chú ý. Những sai lầm nhỏ trong suy nghĩ có thể di căn và tạo ra những mô hình không có ý nghĩa gì trong thực tế. Lý thuyết không được kiểm soát bởi kinh nghiệm thực tế thậm chí có thể là thảm họa.
Tôi biết một kiến trúc sư tại trường đại học, người đã nhận được một khoản tài trợ lớn để phát triển một cộng đồng nhà ở, công việc mà ông ấy đã thực hiện theo tiêu chuẩn cao nhất của nghệ thuật thời thượng lúc bấy giờ và ý thức về mặt lý thuyết về cách mọi người nên sống. Kết quả thật thú vị nhưng những người xây dựng đã tranh cãi với kiến trúc sư trong suốt khoảng thời gian. Mái nhà không có phần nhô ra, hệ thống dây điện và đường ống dưới nhà sàn không có lớp bọc, nhà vệ sinh không có cửa...
Chắc chắn là, một khi những ngôi nhà được tung ra thị trường và đối mặt với mùa đông đầu tiên, nhiều yếu tố thiết kế phải thay đổi. Cư dân lắp cửa vào phòng tắm, mái nhà được chỉnh sửa, và các tầng hầm mở đều được đóng lại và cách nhiệt. Tất cả điều này là cần thiết khi những cơn mưa đầu tiên dẫn đến lũ lụt và đợt đóng băng đầu tiên khiến tất cả các đường ống bị vỡ. Về bản chất, kết quả công trình là một thảm họa đơn giản vì kiến trúc sư là nhà thiết kế chứ không phải nhà xây dựng.
Có một bài học trong việc này. Lý thuyết mà không có kiểm tra thực tế có thể khiến con người không sống được trong thế giới. Điều này là do các nhà lý thuyết có thể xây dựng những mô hình đẹp đẽ che giấu những sai lầm nghiêm trọng, dù cố ý hay không, và không có cách nào để những sai lầm của họ bị phát hiện cho đến khi bạn kiểm tra chúng trong thế giới thực. Bạn không bao giờ muốn họ phụ trách toàn bộ dự án.
Những gì xảy ra trong những năm COVID
Đây thực chất là những gì đã xảy ra trong những năm COVID. Những người thiết kế câu trả lời là các học giả, quan chức, người lập mô hình và các chuyên gia có uy tín cao khác. Những người bị loại ra bên lề là các bác sĩ, nhân viên lâm sàng và những người khác có kinh nghiệm thực tế trong việc xử lý vấn đề chăm sóc sức khỏe. Theo thời gian, một khoảng cách lớn đã xuất hiện giữa hai phe với các nhà lý thuyết và nhà lập mô hình chiếm ưu thế nhờ bộ loa truyền thông.
Trong khi đó, các bác sĩ, y tá, giáo viên, cha mẹ, người già trong viện dưỡng lão, và thực sự là tất cả những người khác đều bị bỏ mặc, những mối quan tâm và vấn đề của họ không chỉ bị phớt lờ mà còn bị kiểm duyệt và xóa sổ khỏi đời sống công cộng. Trở lại ví dụ trên, nhà ngập, đường ống vỡ, cư dân bức xúc nhưng không ai đứng ra khắc phục vì kiến trúc sư chắc chắn rằng mình đúng.
Vấn đề được thể hiện rõ trong việc điều trị sớm. Các bác sĩ biết cách đối phó với các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp. Trong số các sản phẩm trong bộ công cụ của họ có nước rửa mũi, kẽm và vitamin, HCQ và IVR, steroid để củng cố màng và kháng sinh để ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát. Không thứ nào trong số này là trọng tâm của CDC hoặc NIH. Họ chỉ nhắm đến một thứ duy nhất, liệu pháp gen kỳ lạ mà họ gọi là vaccine, và họ thậm chí còn đi xa hơn để loại bỏ càng nhiều càng tốt các loại thuốc được sử dụng với mục đích mới khỏi thị trường.
-
- Người dân xếp hàng chờ được tiêm vaccine Covid-19 tại một địa điểm tiêm chủng ngoài trời trong Công viên Franklin ở Washington, DC, Mỹ, vào ngày 29/11/2021. (Ảnh: JIM WATSON/AFP qua Getty Images)
Đây là một phản ứng đáng kinh ngạc vì nó mâu thuẫn với tất cả kinh nghiệm thực tế và lâm sàng. Điều đầu tiên một người nên làm khi đối mặt với mầm bệnh mới là gì? Tìm ra cách làm cho người bệnh trở nên khá hơn. Ngoài thông khí xâm lấn, chính phủ và các nhà lý thuyết học thuật không có câu trả lời nào ngoại trừ việc phong tỏa mọi người và chờ đợi những mũi tiêm, điều hóa ra lại là một thất bại.
Đây là bản chất của vụ bê bối chưa có tiền lệ diễn ra trên toàn thế giới. Các nhà lý thuyết đã hoàn toàn chiến thắng các nhà thực hành. Công việc của những người còn lại trong chúng ta là đặt mình vào những mô hình của họ. Chúng ta phải tuân thủ như thể bất kỳ loại lây nhiễm virus lan rộng nào cũng có thể được mô hình hóa dễ dàng như vậy. Chúng ta phải theo dõi cơ sở dữ liệu trực tuyến để đảm bảo rằng tất cả chúng ta sẽ làm đúng theo kế hoạch của người khác.
Trong khi đó, trong gần hai năm, nếu bạn có thể rời khỏi nhà của mình và đến khu vực trung tâm thành phố của bất kỳ nơi nào trên nước Mỹ, bạn sẽ thấy các cơ sở kinh doanh đóng cửa, những con đường vắng vẻ và những người đi bộ lạc lõng buồn bã lác đác đi qua các con hẻm trong chiếc khẩu trang trong khi trẻ em và cha mẹ ngồi cô đơn ở nhà xem video phát trực tuyến và sống trên mạng xã hội. Thảm họa là hiển nhiên đối với tất cả mọi người trừ những người tạo ra nó.
Thời gian trôi qua, chúng ta nhận ra rằng cuộc thử nghiệm lớn hơn nhiều so với chúng ta nghĩ. Họ không chỉ cố gắng giảm thiểu mầm bệnh. Họ đang cố gắng xây dựng lại “cơ sở hạ tầng của sự tồn tại của con người”. Ở đây chúng ta có một ví dụ điển hình về một lý thuyết điên rồ, một tầm nhìn hoàn toàn không có liên hệ với bất kỳ thực tế nào, một ý tưởng ngớ ngẩn hoàn toàn không bị ràng buộc bởi những điều hữu hình trong thực tế. Đó là sự điên rồ hoàn toàn. Tuy nhiên, họ có quyền lực trong khi phần còn lại trong chúng ta thì không.
Và thậm chí ngày nay, rất ít người thừa nhận rằng đã có điều gì đó không ổn xảy ra. Họ vẫn đang ngăn cản những người nước ngoài chưa được tiêm chủng đi du lịch, vẫn bắt buộc tiêm phòng cho trẻ em và học sinh, vẫn thúc đẩy sự tách biệt giữa con người trong các "thành phố 15 phút", và vẫn thề thốt mà không có một chút bằng chứng nào rằng họ đã cứu sống hàng triệu người. Nếu bạn nghi ngờ điều đó, họ sẽ gửi bạn một nghiên cứu học thuật được lưu trữ trên trang web của NIH.
Đó là sự chiến thắng của lý thuyết trước thực hành và kinh nghiệm. Và nhìn những gì họ đã làm với thế giới!
-
- Một con phố yên tĩnh vào ngày 31/10/2020 ở El Paso, Texas, Mỹ. (Ảnh: Cengiz Yar/Getty Images)
Bài học lớn của thời đại
Các bài viết của ông Friedrich Hayek, dựa trên lý thuyết của ông Adam Smith, đưa ra góc nhìn sâu sắc hơn. Có nhiều câu trả lời cho các vấn đề xã hội không sẵn sàng là một phần trong nhận thức của con người ở thế hệ hiện tại, chắc chắn không dành cho các nhà lý thuyết đang phụ trách vấn đề, và thậm chí không dành cho bất kỳ ai trong chúng ta với tư cách là nhà trí thức.
Thay vào đó, kiến thức thiết yếu khiến cho xã hội vận hành đúng đắn - đối với một số lượng lớn các chức năng của nó - và mang lại lợi ích cho tất cả các thành viên của nó, được phân tán trong hàng triệu và hàng tỷ tâm trí, sống ngấm ngầm trong không gian tinh thần của chúng ta, và nó thường là sản phẩm của những thói quen, lễ nghi sinh hoạt được kế thừa từ kinh nghiệm lâu đời, ăn sâu trong lịch sử. Chúng ta coi tất cả những điều này là đương nhiên và hầu như không nghĩ về nó. Phần lớn chúng ta không thể tiếp cận được và chắc chắn không thể trích xuất, lập mô hình và hệ thống hóa chúng thành một kế hoạch lớn.
Bài học lớn của thời đại chúng ta chắc chắn bao gồm sự nghi ngờ nghiêm trọng đối với bất kỳ vị vua triết học nào đến nói với chúng ta rằng tất cả đều sai và phải được thay thế bằng một cách hoàn toàn mới, nếu không tất cả chúng ta sẽ chết vì một mối đe dọa mới đáng sợ, cho dù là một mầm bệnh mới hoặc sự thay đổi khí hậu hoặc một số kẻ thù vô hình khác. Nhìn theo cách này, thật khó để tin rằng ngay từ đầu đã có người dành thời gian cho những người này.
Bài viết chỉ phản ánh quan điểm của tác giả, không nhất thiết phản ánh quan điểm của NTD Việt Nam.
Theo The Epoch Times
Bảo Nguyên biên dịch
Tác giả Jeffrey A. Tucker là nhà sáng lập và Chủ tịch của Viện Brownstone, đồng thời là tác giả của hàng nghìn bài báo trên các tờ báo học thuật và phổ thông, cũng như tác giả của 10 cuốn sách viết bằng 5 thứ tiếng với cuốn sách gần đây nhất là “Liberty or Lockdown”. Ông cũng là biên tập viên của The Best of Mises. Ông viết các bài bình luận về kinh tế cho The Epoch Times và nói chuyện về nhiều chủ đề như kinh tế, công nghệ, triết học xã hội và văn hóa.
