Mới đây, Singapore tuyên bố mua thêm 8 máy bay chiến đấu F-35A, trong khi trả lời chất vấn tại Quốc hội, Bộ trưởng Quốc phòng Singapore, Huang Yonghong cho biết, Mỹ đã sử dụng F-35 ở Ukraine.
Ngày 28/2, Bộ trưởng Quốc phòng Singapore Huang Yonghong đã giới thiệu tính năng hoạt động của F-35 tại quốc hội và cho biết máy bay chiến đấu F-35 đã được nhiều nước sử dụng trong chiến đấu thực tế, và chiến đấu thực tế là thử nghiệm đánh giá cuối cùng. Ví dụ, F-35 của Mỹ và Anh đã thực hiện các cuộc không kích rất thành công chống lại Nhà nước Hồi giáo ở Trung Đông, và gần đây hơn, Mỹ đã sử dụng máy bay chiến đấu F-35 để định vị các hệ thống tên lửa đất đối không của Nga, và chia sẻ thông tin với các đồng minh NATO.
Mặc dù bài phát biểu này chỉ có vài câu nhưng thông tin được tiết lộ thật đáng kinh ngạc. Máy bay chiến đấu F-35 đã được triển khai quanh Ukraine và thậm chí có thể xác định vị trí của tên lửa phòng không Nga. Nhiều người chắc hẳn trong lòng nghi ngờ, F-35 là máy bay chiến đấu, làm sao có thể thu thập thông tin như máy bay cảnh báo sớm, thậm chí xác định vị trí phòng không của địch?
F-35 tuy chỉ có một động cơ và tốc độ chậm nhưng lại có khả năng nhận biết tình huống mạnh mẽ nhất thế giới, không chỉ là máy bay chiến đấu mà còn có thể đóng vai trò là máy bay cảnh báo sớm.
Tiêm kích F-35 thực hiện chức năng cảnh báo sớm
Chúng ta hãy xem báo cáo này của Air Force Times Hoa Kỳ vào năm 2023. Khi chiến tranh Nga - Ukraine nổ ra vào năm 2022, Phi đội 388 của Không quân Hoa Kỳ và Phi đội Tiêm kích 419 của Lực lượng Dự bị Không quân đã trở thành lô đơn vị F-35A đầu tiên của Hoa Kỳ hỗ trợ NATO và được triển khai tới các căn cứ không quân ở Đức. Và nhiệm vụ của họ không phải là thực hiện các nhiệm vụ không đối không mà theo báo cáo của Air Force Times, nhiệm vụ của họ là thu thập càng nhiều dữ liệu điện tử càng tốt từ tên lửa đất đối không và máy bay trên khắp Đông Âu để vẽ bản đồ để hướng dẫn các hoạt động của NATO.
Ông Ander, chỉ huy của Đội máy bay chiến đấu số 388, cho biết trong một cuộc phỏng vấn rằng, “chúng tôi chưa vượt qua biên giới, chúng tôi sẽ không bắn vào bất cứ thứ gì và chúng tôi sẽ không thả bất cứ thứ gì, nhưng các máy bay chiến đấu luôn thu thập thông tin và F-35 đang ở đó, về vấn đề này F-35 đã làm rất tốt”.
Theo bài báo trên Air Force Times, phi công F-35 cho biết khi Nga phóng tên lửa, radar của F-35 sẽ phát hiện. Sau đó, F-35 sẽ đánh dấu mục tiêu, cập nhật dữ liệu và tải lên kho dữ liệu. Nhờ vậy, các máy bay khác của NATO sẽ biết họ đang quan sát mục tiêu gì và vị trí của mục tiêu.
F-35 đóng vai trò đa dạng trên tiền tuyến. Trong cuộc chiến tranh Ukraine lần này, nó thực sự đóng vai trò như một chiếc máy bay cảnh báo sớm.
F-35 có ‘ba báu vật”, đầu tiên là radar. Radar tiêu chuẩn của F-35 là AN/APG-81, với 1676 mô-đun thu phát GaAs. Dữ liệu cụ thể về radar mảng pha quét chủ động này luôn được bảo mật ở mức cao. Thông tin về tầm phát hiện của loại radar này có sự khác biệt lớn, dao động từ 150 đến 370 km
Theo báo cáo của Air Force Times, phi công đã tuyên bố rõ ràng rằng máy bay chiến đấu F-35 đã phát hiện ra vụ phóng tên lửa S-300 của Nga. Theo Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Singapore, chiến đấu cơ F-35 của Mỹ có thể phát hiện các vị trí tên lửa phòng không của Nga ở biên giới NATO, hai quốc gia NATO gần Ukraine nhất là Ba Lan và Romania. Khoảng cách ngắn nhất từ biên giới đến Kiev, thủ đô của Ukraine, là 450 km. Nếu tiêm kích F-35 tiến hành trinh sát ở Romania, khoảng cách tới Crimea là khoảng 300 km.
Dựa trên phân tích này, radar F-35 có phạm vi phát hiện 400 hoặc thậm chí 500 km nên sẽ không có vấn đề gì. Một điểm đáng tham khảo nữa là radar AN/APG-83 trang bị cho tiêm kích F-16V có ít bộ truyền dẫn hơn và sử dụng công nghệ tương tự như radar AN/APG-81 của tiêm kích F-35, phạm vi có thể đạt tới 370 km.
Điều quan trọng nhất là radar AN/APG-81 này dù sao cũng đã được sản xuất cách đây 30 năm, tính đến nay đã có hơn 1.000 chiếc được sản xuất, vốn đã lỗi thời đối với người Mỹ. Radar mới sẽ được F-35 sử dụng có tên là AN/APG-85. Theo thông tin từ trang web chính thức của Northrop Grumman, radar AN/APG-85 sẽ phù hợp với cả ba phiên bản F-35 và dự kiến sẽ được lắp đặt trên F-35 Block 17 và tất cả các phiên bản sau đó, dự kiến bắt đầu sản xuất vào năm 2025.
Liên quan đến loại radar này, thông tin cụ thể còn rất hạn chế. Trang web chính thức chỉ giới thiệu rằng radar này có thể phát hiện và theo dõi mục tiêu trên không từ xa. Ngoài ra, radar này còn có chức năng như radar khẩu độ tổng hợp (SAR), có thể tạo ra hình ảnh có độ phân giải cực cao.Nói một cách đơn giản, radar khẩu độ tổng hợp sử dụng sóng radar để đo vẽ các vật thể ở xa, tạo ra hình ảnh có độ phân giải cao. Đây thường là công nghệ được sử dụng trên máy bay trinh sát và vệ tinh do thám. Ví dụ, nhiều vệ tinh do thám hiện đại nhất hiện nay đang sử dụng radar khẩu độ tổng hợp.
Nói cách khác, tiêm kích F-35 hiện tại không chỉ là máy bay chiến đấu, ném bom, cảnh báo sớm mà còn có thể được sử dụng làm máy bay trinh sát.
Điều tuyệt vời thứ hai về F-35 là hệ thống nhắm mục tiêu quang điện, được gọi là EOTS trong tiếng Anh. Chúng ta có thể thấy một phần nhô ra rất rõ ràng dưới mũi máy bay, bản thân nó được làm bằng sapphire, chính là hệ thống EOTS. Đây là hệ thống cảm biến đầu tiên trên thế giới kết hợp chức năng hồng ngoại tầm nhìn phía trước (FLIR) và tìm kiếm và theo dõi hồng ngoại (IRST).
Đầu tiên, chúng ta cần giải thích lý do hệ thống quang điện được đặt trong một lớp vỏ sapphire. Lớp vỏ sapphire này chỉ đóng vai trò như một lớp vỏ bảo vệ bên ngoài. Sapphire có giá thành tương đối rẻ, khả năng truyền sáng rất cao, độ cứng cao và dễ gia công chế tạo, do đó đây là vật liệu truyền quang phổ biến.
Trên thực tế, hệ thống EOTS trên F-35 sử dụng bộ dò mặt phẳng tiêu cự hồng ngoại bước sóng trung bình có độ phân giải 1024x1024 pixel làm bằng Indium Antimonide (InSb).
Bộ dò này có tác dụng gì? Nói một cách đơn giản, nó giống như một "thiên lý nhãn", có thể nhìn rõ mọi thứ ở rất xa. Ví dụ: Hoa Kỳ có một loạt vệ tinh giám sát hồng ngoại sử dụng bộ dò mặt phẳng tiêu cự hồng ngoại tương tự. Mục đích của các vệ tinh này là giám sát việc Nga hoặc Trung Quốc phóng tên lửa liên lục địa. Khi tên lửa liên lục địa phóng lên, do ma sát với bầu khí quyển, nó sẽ tạo ra một lượng lớn tín hiệu nhiệt. Tín hiệu nhiệt này sẽ được các vệ tinh do thám hồng ngoại trong không gian phát hiện.
Điều quan trọng nhất là các vệ tinh do thám này cách Trái đất rất xa. Vệ tinh giám sát hồng ngoại của Hoa Kỳ thường ở trên quỹ đạo đồng bộ Trái đất, cách mặt đất 36.000 km. Điều đó có nghĩa là công nghệ cảm biến hồng ngoại tiên tiến của Hoa Kỳ có thể phát hiện tín hiệu nguồn nhiệt từ tên lửa liên lục địa phóng từ mặt đất ở khoảng cách 36.000 km. Đây là một công nghệ vô cùng ấn tượng.
EOTS trên F-35 sử dụng công nghệ tương tự, nhưng do kích thước và công suất khác biệt, tầm phát hiện của nó sẽ không xa như vậy. Tuy nhiên, theo ý kiến cá nhân tôi, với trình độ công nghệ của Hoa Kỳ, EOTS trên F-35 đạt tầm phát hiện vài trăm kilomet là hoàn toàn khả thi.
EOTS chỉ có một bộ cảm biến, hướng phát hiện chính là phía trước và phía dưới máy bay. Trong tác chiến không đối không, nó có thể phát hiện máy bay hoặc tên lửa địch từ xa, đồng thời có thể trinh sát và chụp ảnh mục tiêu mặt đất.
Báu vật thứ ba của F-35 được gọi là EODAS viết tắt của "Electro-Optical Distributed Aperture System" (Hệ thống Khẩu độ Quang học Phân tán). Vậy EODAS là gì?
Đầu tiên, "phân tán" nghĩa là hệ thống này không chỉ có một bộ cảm biến. EODAS bao gồm tổng cộng sáu bộ cảm biến được phân bố khắp thân máy bay F-35. Vậy hệ thống này cung cấp gì? Đó là tầm nhìn 360 độ không có điểm mù. Nói một cách đơn giản, hệ thống này lắp đặt các bộ cảm biến hồng ngoại ở mọi góc độ, cho phép phi công ngồi trong buồng lái nhìn thấy tất cả các vật thể xung quanh, bao gồm cả phía trước, phía sau, bên trái, bên phải, phía trên và phía dưới.
Hệ thống này kết hợp với hệ thống hiển thị trên mũ bay (HMDS) đắt giá của F-35 tạo nên sức mạnh vô song. Phi công chỉ cần ngồi trong buồng lái là có thể nắm bắt được tình hình xung quanh máy bay 360 độ, trong phạm vi vài trăm km.
Về mặt lý thuyết, EOTS và EODAS đều sử dụng bộ cảm biến hồng ngoại. Tuy nhiên, tôi không rõ lắm về sự khác biệt về hiệu suất của hai hệ thống này. Có lẽ chỉ những phi công đã từng lái F-35 mới có thể giải thích rõ ràng được.
Hai hệ thống quang điện mà chúng ta vừa thảo luận cho phép F-35 có thể tìm kiếm và thu thập tín hiệu hồng ngoại từ khoảng cách vài trăm km mà không cần bật radar. Đây mới là điều đáng sợ của F-35. Nó có thể phát hiện máy bay địch cách xa hàng trăm km mà không cần bật radar, sau đó phóng tên lửa tiêu diệt mục tiêu. Máy bay của bạn có thể bị bắn hạ mà không biết F-35 đang ở đâu.
Mỹ cung cấp tọa độ chính xác cho Ukraina
Hoa Kỳ đang sử dụng khả năng nhận thức tình huống của F-35 trên chiến trường Ukraine để thu thập thông tin về hoạt động của máy bay và tên lửa Nga, đồng thời vẽ bản đồ chiến trường và xác định vị trí cụ thể của các trận địa tên lửa phòng không S-300 hoặc S-400 của Nga. Sau khi thu thập được những thông tin tình báo này, Hoa Kỳ có thể chia sẻ chúng với các đồng minh NATO và Ukraine.
Điều này giải thích lý do tại sao từ nửa cuối năm ngoái, Ukraine liên tục thực hiện các cuộc không kích vào các căn cứ phòng không của Nga ở Crimea. Ví dụ, trong cuộc không kích vào cảng Sevastopol của Hạm đội Biển Đen vào tháng 9, Ukraine cũng đồng thời phóng nhiều tên lửa chống hạm Neptune tấn công vào các trận địa phòng không của Nga. Hẳn là Hoa Kỳ đã chia sẻ những thông tin này cho Ukraine.
Hợp tác tình báo giữa Hoa Kỳ và Ukraine không chỉ dừng lại ở đó. Vào tháng 2 năm 2023, tờ Washington Post của Hoa Kỳ đã đăng tải một bài báo khẳng định rằng đằng sau mỗi mục tiêu bị tấn công chính xác của Ukraine đều có sự hỗ trợ của Hoa Kỳ trong việc cung cấp tọa độ chính xác.
Một quan chức cấp cao của Ukraine cho biết với Washington Post rằng quân đội Ukraine sẽ không bao giờ bắn tên lửa dẫn đường HIMARS nếu không có tọa độ chính xác do Hoa Kỳ cung cấp. Một quan chức cấp cao giấu tên của Hoa Kỳ cũng nói với Washington Post rằng việc cung cấp dịch vụ định vị chính xác của Hoa Kỳ giúp đảm bảo tỷ lệ trúng đích của pháo binh Ukraine, từ đó phát huy hiệu quả tối đa.
Phản ứng chính thức của Hoa Kỳ có vẻ thận trọng hơn. Trong một tuyên bố, Tướng Lloyd Austin của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ cho biết: "Trong một thời gian dài, chúng tôi đã chia sẻ thông tin với người Ukraine để giúp họ chống lại sự xâm lược của Nga. Chúng tôi đã cải thiện đáng kể quy trình chia sẻ thông tin với người Ukraine và cũng đã tăng tốc độ và quy mô của toàn bộ hệ thống chia sẻ thông tin. Người Ukraine chịu trách nhiệm tìm kiếm mục tiêu và quyết định tấn công mục tiêu nào. Chúng tôi không bao giờ chấp thuận tấn công các mục tiêu cụ thể và cũng không can thiệp vào việc lựa chọn mục tiêu".
Theo các quan chức Ukraine, toàn bộ hệ thống tấn công được thực hiện theo trình tự này. Đầu tiên, quân đội Ukraine xác định mục tiêu nào họ muốn tấn công, sau đó thông tin này được gửi đến bộ chỉ huy cấp cao của Ukraine; Bộ tư lệnh cấp cao của Ukraine gửi yêu cầu hỗ trợ tấn công mục tiêu đến Hoa Kỳ để yêu cầu hỗ trợ; Hoa Kỳ sẽ cung cấp tọa độ chính xác của mục tiêu cho Ukraine; Ukraine sử dụng pháo binh hoặc tên lửa dẫn đường HIMARS để tấn công mục tiêu. Tuy nhiên, cũng có trường hợp Hoa Kỳ không cung cấp tọa độ như yêu cầu. Trong trường hợp này, Ukraine sẽ không tiến hành tấn công bằng HIMARS.
Tên lửa dẫn đường chính xác của Haimas rất hạn chế và không đặc biệt rẻ, mỗi chiếc có giá khoảng hàng trăm nghìn USD, do đó, nếu Ukraine không có tọa độ chính xác do Mỹ cung cấp thì nước này sẽ không lãng phí đạn dược vào các mục tiêu này.
Sự hỗ trợ của Hoa Kỳ đối với Ukraine là vô cùng to lớn. Tướng Valerii Zaluzhnyi, Tổng tư lệnh quân đội Ukraine, cho biết: "Khi chúng tôi xác định mục tiêu, chúng tôi sẽ chuyển thông tin tọa độ thu thập được cho Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tọa độ mà Hoa Kỳ phản hồi lại thường khác với tọa độ ban đầu. Lý do là vì Hoa Kỳ sở hữu vệ tinh quân sự tiên tiến. Chúng tôi luôn liên lạc trực tuyến với NATO, và khi chúng tôi đưa ra yêu cầu, họ sẽ lập tức cung cấp cho chúng tôi tọa độ chính xác, sau đó chúng tôi chỉ cần tiến hành tấn công".
Có thể khẳng định rằng, dựa trên bài báo của Wall Street Journal năm 2023 và phát biểu của Bộ trưởng Quốc phòng Singapore năm nay, Hoa Kỳ thông qua máy bay chiến đấu F-35, máy bay cảnh báo sớm và vệ tinh do thám liên tục thu thập thông tin quân sự về tiền tuyến của Nga, như: Vị trí trung tâm chỉ huy của Nga, vị trí trận địa tên lửa, chi tiết về việc triển khai quân. Hoa Kỳ chia sẻ kịp thời những thông tin này với Ukraine. Sau đó, Ukraine sử dụng thông tin này để tấn công các mục tiêu có giá trị từ xa bằng tên lửa HIMARS hoặc tên lửa hành trình Storm Shadow.
Vì vậy, NATO mặc dù không trực tiếp gửi quân tham gia cuộc chiến này nhưng đã giúp đỡ Ukraine về nhiều mặt, không chỉ cung cấp trang thiết bị quân sự và đào tạo nhân lực quân sự có liên quan mà quan trọng hơn là cung cấp những thông tin tình báo và chiến trường quan trọng này, tương đương với giúp đỡ Ukraine vẽ bản đồ chiến trường. Nếu không có sự hỗ trợ của Hoa Kỳ và NATO, Ukraine khó có thể đạt được những chiến thắng như hiện nay.
Theo Tansuo Shifen
Lý Ngọc biên dịch
