Vào cuối tháng trước, Nhật Bản đã tổ chức thành công Hội nghị Lãnh đạo các quốc đảo Thái Bình Dương (JPIDD) lần thứ 2 dưới hình thức hội nghị trực tiếp. Đây là sự kiện quan trọng đánh dấu sự trở lại mạnh mẽ của JPIDD sau lần tổ chức đầu tiên diễn ra trực tuyến vào năm 2021 do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19.
Nhật Bản tăng cường hợp tác an ninh với các quốc đảo Thái Bình Dương
Hội nghị lần này thu hút sự tham gia của các Bộ trưởng Quốc phòng và quan chức cấp cao đến từ 21 quốc gia và khu vực, bao gồm ba quốc đảo sở hữu lực lượng vũ trang (Fiji, Papua New Guinea, Tonga), mười một quốc đảo không sở hữu lực lượng vũ trang và bảy quốc gia đối tác (Úc, Canada, Chile, Pháp, New Zealand, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ).
Chủ đề thảo luận chính của hội nghị bao gồm các vấn đề an ninh then chốt ảnh hưởng đến khu vực Quần đảo Thái Bình Dương, bao gồm: khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU), an ninh hàng hải liên quan đến cướp biển và tội phạm xuyên biên giới, các hoạt động không gian, mạng, gây ảnh hưởng, và các vấn đề an ninh mới nổi khác cũng như các vấn đề an ninh phi truyền thống tác động đến khu vực như biến đổi khí hậu.
Bên cạnh đó, tại cuộc họp cấp Bộ trưởng với các quốc đảo sở hữu lực lượng vũ trang, Chính phủ Nhật Bản đề xuất cho phép sinh viên quốc tế theo học tại Học viện Quốc phòng Quốc gia Nhật Bản và cung cấp tàu tuần tra cùng các thiết bị liên quan cho Fiji dưới hình thức viện trợ An ninh Chính thức.
Bên cạnh việc hợp tác với các quốc đảo, Nhật Bản cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hợp tác với các tổ chức khu vực như Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương (PIF) và Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng Nam Thái Bình Dương (SPDMM).
Nhật Bản mong muốn tăng cường hợp tác đa phương nhằm giải quyết các thách thức an ninh chung và xây dựng một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở.
Nền tảng cho cam kết an ninh của Nhật Bản đối với các quốc đảo Thái Bình Dương (PICs) chính là sự hợp tác quốc phòng chặt chẽ mà Nhật Bản đã dày công vun đắp với ASEAN.
Nói cách khác, Nhật Bản hướng đến mục tiêu thúc đẩy ổn định và phát triển trong khu vực bằng cách tôn trọng tính trung tâm và thống nhất của khu vực, đồng thời hỗ trợ các quốc gia trong khu vực nâng cao năng lực ứng phó, song song với việc khẳng định các nguyên tắc phổ quát như pháp quyền và tự do.
-
- Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk Yeol (phải) bắt tay Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida (trái) trong cuộc họp báo chung sau cuộc gặp mặt tại văn phòng tổng thống vào ngày 07/05/2023 tại Seoul, Hàn Quốc. Chuyến thăm của Thủ tướng Nhật Bản tới Hàn Quốc diễn ra trước thềm hội nghị thượng đỉnh G7, dự kiến được tổ chức tại Tokyo từ ngày 19/05 đến 21/05/2023. (Ảnh: Jung Yeon-Je - Pool/Getty Images)
Biến động an ninh khu vực và sự trỗi dậy của Nhật Bản
Sự tham gia ngày càng sâu rộng của Nhật Bản vào các vấn đề an ninh khu vực xuất phát từ sự cảnh giác trước sự bành trướng của Trung Quốc tại khu vực Quần đảo Thái Bình Dương. Do đó, Trung Quốc không được mời tham dự JPIDD.
Làn sóng di cư của người Hoa kiều, cùng với sự gia tăng hàng hóa và vốn đầu tư từ Trung Quốc đã góp phần thúc đẩy ảnh hưởng kinh tế của Bắc Kinh tại khu vực Thái Bình Dương, đặc biệt trong các lĩnh vực du lịch, bán lẻ và xây dựng cơ sở hạ tầng.
Hơn nữa, Trung Quốc đã ký kết thỏa thuận an ninh với Quần đảo Solomon, quốc đảo đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan, và đề xuất một bản ghi nhớ an ninh mới với chính phủ Fiji. Điều này dẫn đến lo ngại rằng ảnh hưởng ngày càng tăng của Bắc Kinh trong lĩnh vực kinh tế và an ninh sẽ khiến hệ thống chính trị địa phương trở nên độc đoán hơn, đồng thời gây rối loạn sự phát triển xã hội, từ đó làm bất ổn trật tự khu vực.
Sự bành trướng của Trung Quốc đang thúc đẩy không chỉ Nhật Bản mà cả các cường quốc khác quay trở lại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Hoa Kỳ đã ký kết thỏa thuận hợp tác quốc phòng với Papua New Guinea vào năm 2023, nhằm mở rộng sự hiện diện quân sự.
Úc, một cường quốc truyền thống trong khu vực, cũng đang tăng cường nỗ lực tiếp nhận các sĩ quan quân đội từ các quốc đảo Thái Bình Dương và hỗ trợ xây dựng năng lực. Các quốc gia này cũng thể hiện sự quan tâm mạnh mẽ đến việc thúc đẩy dân chủ ở khu vực.
-
- Đại sứ Trung Quốc tại Nhật Bản Khổng Huyễn Hựu (đầu tiên bên trái) nâng cốc chúc mừng tại tiệc chiêu đãi kỷ niệm 50 năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao Nhật - Trung ở Tokyo, Nhật Bản, vào ngày 29/9/2022. (Ảnh: Jiji Press/AFP/Japan out/Getty Images)
Tác động và thách thức đối với khu vực
Sự cạnh tranh quyền lực và cam kết gia tăng đối với các quốc đảo Thái Bình Dương từ các cường quốc có những tác động hỗn hợp đối với trật tự khu vực.
Về mặt tích cực, nhiều khuôn khổ hợp tác đa dạng cho phát triển và an ninh khu vực đã được kiến tạo, tiêu biểu như Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương (PIF), Đối tác Thái Bình Dương Xanh và Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc - Thái Bình Dương (SPDMM). Điều này mang lại cho PIC nhiều cơ hội và lựa chọn cho quá trình phát triển.
Ví dụ, trong những năm gần đây, Fiji đã chủ động thúc đẩy lợi ích quốc gia đồng thời cân bằng mối quan hệ với từng cường quốc.
Hơn nữa, việc tăng cường các cơ hội thảo luận về các vấn đề an ninh khu vực như Đối thoại Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản - Quần đảo Thái Bình Dương (JPIDD) sẽ góp phần thúc đẩy sự hiểu biết và tin cậy lẫn nhau giữa các quốc gia trong khu vực, từ đó nâng cao năng lực giải quyết các thách thức chung.
Tuy nhiên, một số quốc đảo Thái Bình Dương vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc hoạch định các chính sách mang tính chiến lược và tầm nhìn xa do hạn chế về nguồn nhân lực và chức năng hoạch định chính sách còn non kém.
Hơn nữa, mặc dù quan hệ quốc tế trong khu vực vốn dĩ duy trì trạng thái hòa bình, song vẫn tiềm ẩn nguy cơ các cường quốc gia tăng sự can thiệp độc đoán, từ đó dẫn đến xung đột giữa các quốc gia trong khu vực và chia rẽ nội bộ. Mỗi quốc đảo đều có những nhận thức và lợi ích riêng biệt, các bên tham gia từ bên ngoài cần thận trọng để tránh nhìn nhận khu vực một cách đồng nhất.
-
- Tổng thống Mỹ Joe Biden, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tham dự Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương vì Thịnh vượng tại Phòng trưng bày Vườn Izumi ở Tokyo, Nhật Bản, vào ngày 23/05/2022. (Ảnh: SAUL LOEB/AFP qua Getty Images)
Chìa khóa cho một khu vực Thái Bình Dương ổn định và phát triển
Điểm cốt lõi là sự tham gia của các cường quốc cần hướng đến mục tiêu cung cấp cho các quốc đảo Thái Bình Dương nhiều phương án lựa chọn, hỗ trợ xây dựng năng lực nhằm giải quyết các thách thức bắt nguồn từ nhu cầu địa phương, góp phần cải thiện môi trường an ninh cho toàn bộ khu vực.
Theo quan điểm này, để khu vực quần đảo Thái Bình Dương phát huy tiềm năng và duy trì hòa bình, các cường quốc cần lắng nghe tiếng nói của các quốc gia trong khu vực và tìm kiếm phương thức tham gia phù hợp.
Huyền Anh tổng hợp
