Tổng thống Nga Vladimir Putin hôm thứ Tư (5/10) đã ra lệnh cho chính phủ của ông nắm quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu Zaporizhzhia của Ukraine, trong bối cảnh cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc cảnh báo rằng nguồn điện cung cấp cho khu vực này là "cực kỳ mong manh".
Tuy nhiên, người đứng đầu cơ quan năng lượng nhà nước Ukraine tuyên bố sẽ tiếp quản nhà máy này. Zaporizhzhia hiện đang trở thành tâm điểm chú ý của cộng đồng quốc tế về nguy cơ xảy ra thảm họa hạt nhân sau các cuộc pháo kích vào khu vực mà cả Moscow và Kyiv đều đổ lỗi cho nhau.
Quân đội Nga đã giành quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia (ZNPP) này không lâu sau khi phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine. Các cuộc giao tranh giữa 2 bên tại khu vực gần nhà máy hồi tháng 3 đã dẫn đến một vụ hỏa hoạn nghiêm trọng tại khu vực đào tạo của nhà máy này. Nga vẫn cho phép các nhân viên Ukraine tiếp tục làm việc để giữ cho nhà máy hoạt động và cung cấp điện cho các vùng do chính phủ Ukraine kiểm soát.
Nhà máy này nằm ở khu vực miền nam Ukraine còn được gọi là Zaporizhzhia, một trong bốn khu vực mà Tổng thống Vladimir Putin chính thức sáp nhập vào Nga hôm thứ Tư, một động thái bị Kyiv lên án là chiếm lãnh thổ bất hợp pháp.
Hãng thông tấn nhà nước Nga RIA Novosti dẫn lời Thứ trưởng Ngoại giao Sergei Vershinin cho biết: “Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia hiện nằm trên lãnh thổ Liên bang Nga và theo đó, cần được vận hành dưới sự giám sát của các cơ quan liên quan của chúng tôi”.
Ông Putin sau đó đã ký một sắc lệnh chỉ định nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia là "tài sản liên bang".
Nhà điều hành năng lượng hạt nhân của Nga Rosenergoatom cho biết trong một tuyên bố sẽ tiến hành đánh giá các phương án sửa chữa thiệt hại và chuyển tất cả nhân viên Ukraine hiện có sang một tổ chức mới do Nga làm chủ.
"Tổ chức vận hành mới được thiết kế để đảm bảo sự vận hành an toàn của nhà máy điện hạt nhân và các hoạt động chuyên môn của nhân viên nhà máy hiện có", theo Rosenergoatom.
Ông Mykhailo Podolyak, cố vấn của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy, cho biết nỗ lực tấn công bất hợp pháp của ông Putin yêu cầu một phản ứng tức thì. Viết trên Twitter, ông kêu gọi các biện pháp trừng phạt đối với nhà cung cấp năng lượng hạt nhân thuộc sở hữu nhà nước Rosatom.
Ông Mykhailo Podolyak cũng yêu cầu ngừng mọi hoạt động xây dựng cơ sở hạt nhân với Rosatom và từ chối mọi quan hệ đối tác hạt nhân với Nga.
Ukraine khẳng định quyền kiểm soát nhà máy điện hạt nhân
Người đứng đầu công ty năng lượng hạt nhân của Ukraine cho biết ông đang phụ trách nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, đồng thời ông kêu gọi các công nhân ở đó không ký bất kỳ tài liệu nào với những người chiếm đóng Nga.
"Tất cả các quyết định tiếp theo liên quan đến hoạt động của nhà máy điện hạt nhân sẽ được thực hiện trực tiếp tại văn phòng trung tâm của Energoatom", ông Petro Kotin cho biết trong một video.
"Chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc theo luật pháp Ukraine, trong hệ thống năng lượng Ukraine, trong Energoatom", ông Kotin nói.
Những bình luận của ông diễn ra sau cuộc giam giữ ngắn ngủi của lực lượng Nga vào cuối tuần trước đối với giám đốc người Ukraine của ZNPP Ihor Murashev. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) sau đó cho biết ông Murashev đã được trả tự do nhưng sẽ không quay lại công việc cũ.
Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi hiện đang ở Ukraine để tham vấn thêm về việc "đồng ý và triển khai khu vực bảo vệ an ninh và an toàn hạt nhân xung quanh ZNPP càng sớm càng tốt", cơ quan Liên Hợp Quốc cho biết.
Hôm 5/10, ông Grossi cũng lặp lại mối quan tâm của mình về việc cung cấp điện cho nhà máy.
Ông nói tại Diễn đàn Tình báo Năng lượng diễn ra ở London (Anh) qua điện thoại: "Tình hình liên quan đến nguồn điện bên ngoài nhà máy là cực kỳ bấp bênh. Hiện tại, chúng ta có nguồn điện bên ngoài nhưng nó rất mong manh".
Ông Grossi cũng sẽ đến thăm Moscow trong tuần này, và hãng thông tấn nhà nước TASS của Nga cho biết ông cũng có thể đến thăm ZNPP sau khi đến đó vào tháng trước cùng một nhóm điều tra độc lập để kiểm tra thiệt hại do pháo kích ở khu vực lân cận.
Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia có vị trí chiến lược cực kỳ quan trọng đối với cả Nga và Ukraine. Hai bên đã nỗ lực tranh giành quyền kiểm soát địa điểm này kể từ khu xung đột nổ ra. Nó được xây dựng từ thời Liên Xô, nằm ở bờ Nam sông Dnipro, gần thị trấn Enerhodar thuộc vùng Zaporizhzhia. Đây là một trong 10 nhà máy điện hạt nhân lớn nhất thế giới.
Trước cuộc xâm lược của Nga, nhà máy này đã sản xuất điện năng đạt từ 40 tỷ đến 42 tỷ kWh, chiếm 1/5 sản lượng điện trung bình hàng năm ở Ukraine và gần 47% sản lượng điện do các nhà máy điện hạt nhân tại nước này tạo ra.
Nhà máy điện này có 6 lò phản ứng hạt nhân (trong đó có ít nhất 2 lò phản ứng đang hoạt động) và một cơ sở lưu trữ nhiên liệu đã qua sử dụng. Mỗi lò tạo ra 950MW với tổng sản lượng là 5.700MW, đủ để cung cấp điện năng cho 4 triệu ngôi nhà.
Nga đã có các động thái sáp nhập Zaporizhzhia và ba khu vực khác sau khi tổ chức cuộc trưng cầu dân ý - các cuộc bỏ phiếu bị chính phủ Kyiv và phương Tây tố cáo là bất hợp pháp và mang tính cưỡng chế. Moscow không hoàn toàn kiểm soát bất kỳ khu vực nào trong bốn khu vực này.
Thanh Hải
