Ngay sau khi kết thúc Hội nghị thượng đỉnh ba bên Mỹ - Nhật - Philippines được tổ chức tại Nhà Trắng, Philippines đã lên tiếng hoan nghênh những nỗ lực tích cực đạt được trong lĩnh vực an ninh hàng hải với Nhật Bản và Hoa Kỳ. Các chuyên gia nhận định rằng kết quả này tạo điều kiện cho Manila cải thiện quan hệ với Bắc Kinh, góp phần giảm bớt căng thẳng kéo dài tại Biển Đông.
Philippines duy trì vị thế chiến lược trên Biển Đông
Trong một tuyên bố chính thức được công bố hôm thứ Sáu (12/4), Cảnh sát Biển Philippines (PCG) khẳng định: "Cảnh sát Biển Philippines hoan nghênh thông báo mới được đưa ra tại Hội nghị thượng đỉnh ba bên giữa Philippines, Nhật Bản và Hoa Kỳ, đặc biệt là việc thành lập đối thoại hàng hải ba bên nhằm tăng cường phối hợp và ứng phó tập thể để thúc đẩy hợp tác hàng hải".
Phản ứng của Cảnh sát Biển Philippines diễn ra chỉ vài giờ sau khi Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. tham dự cuộc họp với Tổng thống Mỹ Joe Biden và Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida tại Washington. Đây là lần đầu tiên hội nghị thượng đỉnh ba bên Mỹ - Nhật - Philippines được tổ chức.
Tuyên bố chung sau hội nghị nêu rõ: "Chúng tôi cam kết thúc đẩy hợp tác quốc phòng ba bên, bao gồm cả việc tổ chức các cuộc tập trận hải quân phối hợp giữa ba nước và các đối tác khác... đồng thời phối hợp hỗ trợ của Mỹ và Nhật Bản cho các ưu tiên hiện đại hóa quốc phòng của Philippines". Lập trường của Cảnh sát Biển Philippines thể hiện sự đồng thuận với tuyên bố chung của hội nghị thượng đỉnh.
Vào ngày 7/4 vừa qua, Philippines, Nhật Bản, Hoa Kỳ và Úc đã tiến hành các cuộc diễn tập hải quân chung trên Biển Đông. Hoạt động này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc tăng cường hợp tác quốc phòng giữa các bên liên quan, nhằm mục đích duy trì hòa bình, ổn định và an ninh khu vực.
Cuộc diễn tập hải quân chung thể hiện cam kết mạnh mẽ của Philippines, Nhật Bản, Hoa Kỳ và Úc trong việc hợp tác chặt chẽ để giải quyết các thách thức an ninh chung trong khu vực. Hoạt động này cũng góp phần nâng cao năng lực và khả năng phối hợp tác chiến giữa các lực lượng quân sự của bốn nước, giúp họ sẵn sàng ứng phó hiệu quả với các tình huống bất ngờ.
Bên cạnh cuộc diễn tập hải quân chung, các cuộc đàm phán về Thỏa thuận tiếp cận tương hỗ giữa Manila và Tokyo đang được đẩy nhanh tiến độ.
Thỏa thuận này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển lực lượng quân sự giữa hai nước, giúp cho Quân đội Philippines (AFP) và Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (SDF) dễ dàng tiến hành các cuộc tập trận chung hơn. Washington và Manila hiện đã có một thỏa thuận tương tự mang tên Thỏa thuận các Lực lượng Thăm viếng (VFA).
Cảnh sát Biển Philippines đã hoan nghênh cuộc diễn tập hải quân chung và nhấn mạnh rằng đây là "một nỗ lực tích cực nhằm thúc đẩy khả năng tương tác tác chiến trên biển". PCG cũng đánh giá cao sự hợp tác của Nhật Bản và Hoa Kỳ trong việc hỗ trợ xây dựng năng lực cho PCG, bao gồm cả việc tổ chức các cuộc diễn tập Cảnh sát Biển ba bên lần đầu tiên vào tháng 6 năm ngoái.
-
- Một tàu cảnh sát biển Trung Quốc đã chặn một tàu của Cục Nghề cá và Nguồn lợi thủy sản Philippines(BFAR) khi tàu này đến gần Bãi San Hô Scarborough do Trung Quốc kiểm soát ở Biển Đông đang tranh chấp vào ngày 22/9/2023. (Ảnh: Ted Aljibe/AFP/Getty Images)
Biển Đông và những cơn sóng ngầm
Nhiều chuyên gia bày tỏ sự ủng hộ đối với nỗ lực của Philippines trong việc củng cố quan hệ quốc phòng với Nhật Bản và Hoa Kỳ.
Trong một cuộc phỏng vấn với tờ Nikkei Asia, ông Derek Grossman, nhà phân tích quốc phòng cao cấp tại Rand Corp., một tổ chức tư vấn chính sách có trụ sở tại California, nhận định: "Quyết định tham dự hội nghị thượng đỉnh ba bên với Tổng thống Biden và Thủ tướng Kishida ngày hôm nay của Tổng thống Marcos đánh dấu bước tiến mới trong quan hệ với Trung Quốc. Tuy đi kèm với một số rủi ro nhất định, đây dường như là lựa chọn khả thi duy nhất khi Trung Quốc tiếp tục tuyên bố chủ quyền đối với phần lớn vùng Đặc quyền Kinh tế (EEZ) của Philippines".
Ông Yusuke Takagi, chuyên gia về Đông Nam Á và là Giáo sư Tiến sĩ tại Viện Nghiên cứu chính sách quốc gia Nhật Bản (GRIPS), một trong những viện nghiên cứu hàng đầu về quan hệ quốc tế và chính sách công ở châu Á, cũng đồng tình với quan điểm này.
Ông Takagi nhấn mạnh: "Vấn đề then chốt hiện nay là liệu Trung Quốc có tiếp tục mở rộng hoạt động hàng hải [trên Biển Đông] hay không. Do chưa có dấu hiệu cho thấy Trung Quốc sẽ dừng lại, nên việc Philippines tăng cường hợp tác đa phương với các đối tác khác là một chiến lược khôn ngoan".
Tình hình Biển Đông tiếp tục thu hút sự chú ý của cộng đồng quốc tế với những diễn biến đan xen giữa hợp tác và cạnh tranh. Nổi bật trong thời gian gần đây là các vụ việc tàu Trung Quốc sử dụng vòi rồng tấn công tàu Philippines đang thực hiện nhiệm vụ tiếp tế trên vùng biển tranh chấp.
Kể từ khi nhậm chức vào năm 2022, Tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đã thể hiện sự điều chỉnh trong chính sách đối ngoại của Philippines, không còn duy trì lập trường thiên về Trung Quốc như người tiền nhiệm Rodrigo Duterte. Thay vào đó, Philippines đang tăng cường khẳng định chủ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trên Biển Đông.
Hội nghị thượng đỉnh ba bên Mỹ - Nhật - Philippines diễn ra vào đầu tháng 4 vừa qua được xem là một bước tiến quan trọng trong việc củng cố hợp tác khu vực. Tuy nhiên, tuyên bố chung của hội nghị đã đề cập trực tiếp đến Trung Quốc và bày tỏ "quan ngại nghiêm trọng về các hành vi nguy hiểm và hung hăng của Trung Quốc trên Biển Đông".
Phản ứng trước tuyên bố này, Trung Quốc đã lên tiếng bác bỏ và khẳng định lập trường chủ quyền của mình. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh nhấn mạnh: "Trung Quốc kiên quyết bác bỏ mọi hành động gây căng thẳng và leo thang căng thẳng, có thể phương hại đến an ninh chiến lược và lợi ích của các nước khác".
-
- Tàu ngầm hạt nhân lớp Tấn loại 094A mới Trường Chinh của Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) tham gia duyệt binh hải quân kỷ niệm 70 năm thành lập Hải quân PLA tại vùng biển gần Thanh Đảo, tỉnh Sơn Đông, miền đông Trung Quốc, ngày 23/4/2019. (Ảnh: Mark Schiefelbein/Pool/AFP/Getty Images)
Philippines đa phương hóa quan hệ nhưng vẫn duy trì chiến lược cân bằng trên Biển Đông
Philippines không phải là quốc gia duy nhất trong ASEAN có tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông chồng lấn với yêu sách của Trung Quốc. Tuy nhiên, mối quan hệ Philippines - Trung Quốc có một điểm đặc biệt: mối quan hệ thân thiết hơn với Trung Quốc dưới thời Tổng thống Duterte trước đó dường như không mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho Philippines. Đây chính là yếu tố quan trọng khiến Tổng thống Marcos Jr. xích lại gần hơn với Nhật Bản và Hoa Kỳ.
Nhà phân tích quốc phòng cấp cao Derek Grossman nhận định: "Sau khi nhậm chức, Tổng thống Marcos nhận thấy chính sách đối ngoại với Trung Quốc của người tiền nhiệm không mang lại lợi ích cụ thể cho Philippines, và thậm chí còn không nhận được sự đồng thuận của người dân. Ví dụ, Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc hầu như không mang lại các dự án cơ sở hạ tầng và đầu tư mới cho Philippines".
Các chuyên gia cũng đưa ra những nhận định tích cực về triển vọng hợp tác của Philippines với các đối tác khác. Ông Don McLain Gill, nhà phân tích địa chính trị và giảng viên nghiên cứu quốc tế tại Đại học De La Salle ở Manila, cho rằng quan hệ tam giác Philippines - Nhật Bản - Hoa Kỳ là "một bước đột phá quan trọng" cho Philippines, có thể là "bàn đạp" để nâng cao năng lực an ninh hàng hải của nước này.
Tuy nhiên, ông Gill cũng nhấn mạnh: "Đây cũng là cơ hội để tăng cường các hình thức hợp tác khác, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế, thương mại và công nghiệp".
Giới chuyên môn cũng đồng quan điểm rằng quyết định xích lại gần Nhật Bản và Hoa Kỳ của Tổng thống Marcos sẽ không ngăn cản Philippines cải thiện quan hệ với Bắc Kinh.
Ông Julio Amador, Giám đốc điều hành của Amador Research Services tại Philippines, coi hội nghị thượng đỉnh ba bên là "một trong những thành công ngoại giao quan trọng nhất" trong những năm gần đây. Tuy nhiên, ông Amador cũng cho biết thêm: "Việc xây dựng quan hệ an ninh chặt chẽ hơn với Nhật Bản và Hoa Kỳ không có nghĩa là Manila cần phải đối đầu không cần thiết với Bắc Kinh".
Ông Julio Amador, Giám đốc điều hành của Amador Research Services tại Philippines, nhấn mạnh: "Philippines cần hợp tác với Trung Quốc để giảm bớt căng thẳng tổng thể trong khu vực. Tuy nhiên, Bắc Kinh cần phải trở thành một đối tác đáng tin cậy. Hiện tại, Trung Quốc chưa cho thấy thiện chí để thực hiện điều này. Trách nhiệm hiện thuộc về phía Trung Quốc".
Theo phân tích của ông Wataru Kusaka, chuyên gia nghiên cứu Philippines, tình hình chính trị và địa chính trị khu vực đã thôi thúc Tổng thống Marcos xích lại gần hơn với Nhật Bản và Hoa Kỳ. "Trong bối cảnh làn sóng phản đối Trung Quốc đang gia tăng ở Philippines, Tổng thống Marcos muốn đưa ra cảnh báo đối với Trung Quốc, nhưng không muốn leo thang căng thẳng".
Lịch sử lâu dài về quan hệ kinh tế và địa lý lân cận là một phần lý do khiến Philippines duy trì mối quan hệ với Trung Quốc.
Ông Kusaka cho rằng hành động tiếp theo của Manila đối với Bắc Kinh sẽ đóng vai trò then chốt trong việc cân bằng quan hệ với các nước như Hoa Kỳ và Nhật Bản. "Hoa Kỳ và Nhật Bản không nên ép buộc Philippines phải lựa chọn phe phái", ông Kusaka kết luận.
Huyền Anh tổng hợp
