Đài Loan hiện đang là một điểm nóng địa - chính trị. Theo đánh giá của tờ Bloomberg, tác động kinh tế toàn cầu của một cuộc chiến tranh liên quan đến Đài Loan có thể lên tới 10 nghìn tỷ USD - con số cao hơn nhiều so với thiệt hại do chiến tranh Ukraine hay đại dịch COVID-19 gây ra.
Nhiều quốc gia đang nỗ lực ngăn chặn Trung Quốc thống nhất Đài Loan bằng vũ lực thông qua các biện pháp kinh tế và quân sự. Tuy nhiên, trên thực tế, biện pháp răn đe hiệu quả nhất là khiến Trung Quốc nhận thức được những hậu quả nhân khẩu tiềm ẩn và khó có thể vãn hồi của chiến tranh.
-
- Quang cảnh những chiếc xe đang bốc cháy sau khi Nga pháo kích vào thành phố Kherson của Ukraine vào ngày 24/12/2022. (Ảnh của Cơ quan Báo chí Tổng thống Ukraine/Handout/Cơ quan Anadolu/Getty Images)
Hệ lụy nhân khẩu của chiến tranh Nga - Ukraine
Thương vong trong cuộc chiến Nga - Ukraine không chỉ giới hạn ở hàng trăm nghìn quân nhân và dân thường hy sinh. Hai quốc gia này cũng đang phải đối mặt với tình trạng tỷ suất sinh giảm sút rõ rệt.
Sau sự tan rã của Liên Xô, tỷ suất sinh của Nga giảm từ 1,89 trẻ em/phụ nữ vào năm 1990 xuống 1,16 trẻ em vào năm 1999, điều mà Tổng thống Vladimir Putin đã gọi là "cuộc khủng hoảng quốc gia". Trong nhiều thập kỷ, ông Putin liên tục cảnh báo về nguy cơ suy giảm dân số của Nga.
Năm 2006, ông tuyên bố giải quyết tình trạng suy giảm dân số là "ưu tiên quốc gia hàng đầu". Nhờ các biện pháp chống khủng hoảng hào phóng của chính phủ và quan hệ quốc tế tương đối thân thiện, nền kinh tế Nga tăng trưởng trung bình 5% mỗi năm từ năm 2000 đến năm 2013, và tỷ suất sinh tăng lên 1,78 trẻ em vào năm 2015.
Mặc dù Nga đã sáp nhập Bán đảo Crimea vào năm 2014, song hành động đó cũng khiến quốc gia này phải gánh chịu các biện pháp trừng phạt từ phương Tây. Hệ quả là nền kinh tế Nga chỉ tăng trưởng trung bình 0,7% mỗi năm trong giai đoạn 2014 - 2022, và tỷ suất sinh giảm mạnh từ 1,94 triệu trẻ em vào năm 2015 xuống 1,4 triệu trẻ em vào năm 2021.
Tại Ukraine, tỷ suất sinh cũng giảm từ 1,51 vào năm 2015 xuống 1,16 vào năm 2021 do suy thoái kinh tế, một phần là do nguồn lực lớn được dành cho việc chuẩn bị chiến tranh.
Cuộc xâm lược toàn diện của Nga vào Ukraine năm 2022 càng khiến tỷ lệ sinh ở Nga giảm mạnh xuống còn 1,26 triệu trẻ em vào năm 2023. Tại Ukraine, tình trạng ly tán gia đình và khó khăn kinh tế dẫn đến tỷ lệ sinh giảm xuống mức 0,7 cùng năm.
Nếu Nga và Ukraine duy trì được tỷ lệ sinh ở mức như năm 2015, thì trong giai đoạn 2016 - 2023, có thể đã có thêm 1,8 triệu trẻ em được sinh ra ở Nga và 600.000 trẻ em được sinh ra ở Ukraine so với thực tế.
Tình hình địa chính trị của Nga hiện nay trở nên phức tạp hơn so với trước chiến tranh, triển vọng kinh tế ảm đạm và dân số dự báo sẽ suy giảm nhanh chóng. Giấc mơ phục hồi dân số của Tổng thống Putin có nguy cơ tan vỡ.
Cuộc xâm lược của Nga đã gây ra thảm họa nhân khẩu đối với Ukraine. Sự kết hợp giữa di cư ròng ra nước ngoài, thương vong chiến tranh và tỷ suất sinh thấp đã khiến dân số Ukraine sụt giảm mạnh từ 45,4 triệu người vào năm 2014 xuống còn khoảng 33 - 35 triệu người hiện nay.
Làn sóng di cư ồ ạt của phụ nữ và trẻ em sẽ dẫn đến sự sụt giảm không ngừng về tỷ suất sinh sau chiến tranh. Tình trạng thiếu hụt lao động, già hóa dân số, và gia tăng tỷ lệ khuyết tật sẽ khiến công cuộc tái thiết sau chiến tranh trở nên vô cùng khó khăn, do đó khả năng phục hồi tỷ suất sinh là không đáng kể.
-
- Hải quân Đài Loan phóng một tên lửa Standard do Mỹ sản xuất từ một tàu khu trục nhỏ trong Cuộc tập trận Hán Quang hàng năm, trên vùng biển gần cảng hải quân Suao ở quận Yilan, ngày 26/7/2022. (Ảnh: SAM YEH/AFP/Getty Images)
Thách thức nhân khẩu của Trung Quốc và Đài Loan
Trung Quốc và Đài Loan đang đối mặt với những thách thức nan giải về vấn đề nhân khẩu.
Tỷ suất sinh trung bình của Đài Loan trong giai đoạn 2000 - 2021 chỉ đạt 1,15, thấp hơn cả mức 1,33 của Ukraine, và tiếp tục giảm xuống còn 0,87 vào năm 2022. Theo dự báo của Hội đồng Phát triển Quốc gia Đài Loan, nếu tỷ suất sinh duy trì ở mức 0,9, dân số Đài Loan sẽ sụt giảm mạnh từ 23 triệu người vào năm 2023 xuống còn 15 triệu người vào năm 2070.
Trung Quốc cũng không thể thoát khỏi vòng xoáy suy giảm dân số. Theo số liệu thống kê được công bố bởi Cục Thống kê Quốc gia Trung Quốc vào ngày 29/2/2023, tỷ suất sinh của nước này chỉ đạt 1,0, tổng số trẻ em sinh ra giảm mạnh xuống còn 9,02 triệu trẻ, thấp hơn nhiều so với dự báo chính thức là 15,5 triệu trẻ. Đây là mức sinh thấp nhất kể từ năm 1762, thời điểm tổng dân số Trung Quốc chỉ mới 200 triệu người.
Năm ngoái, Trung Quốc chính thức thừa nhận quy mô dân số nước này đã bắt đầu suy giảm từ năm 2022, sớm hơn 9 năm so với dự báo của chính phủ.
Dữ liệu về tỷ suất sinh thấp tại Trung Quốc và Đài Loan cho thấy tình trạng khủng hoảng nhân khẩu đang diễn biến nghiêm trọng hơn nhiều so với dự đoán trước đây. Hệ quả là toàn bộ các chính sách kinh tế, đối ngoại và quốc phòng của Trung Quốc đều dựa trên nền tảng dữ liệu nhân khẩu không chính xác.
Tuổi trung bình của dân số tại Trung Quốc và Đài Loan đã tăng lên đáng kể. Theo số liệu thống kê, tuổi trung bình của hai quốc gia này lần lượt là 23 và 22 vào năm 1980, nhưng đến năm 2024 đã tăng lên 45 và 43. Dự báo đến năm 2050, con số này sẽ tiếp tục tăng lên 58 và 57.
Tỷ lệ người trong độ tuổi lao động (20 - 64 tuổi) trên một người cao tuổi (trên 65 tuổi) đang sụt giảm mạnh. Năm 2020, Trung Quốc có 5 lao động phụng dưỡng 1 người cao tuổi, còn Đài Loan là 4 lao động. Dự báo đến năm 2050, tỷ lệ này sẽ giảm xuống đáng kể, chỉ còn 1,5 lao động/người cao tuổi ở Trung Quốc và 1,3 lao động/người cao tuổi ở Đài Loan.
Già hóa dân số và thu hẹp lực lượng lao động dẫn đến những tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế. Tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình hàng năm của Đài Loan giảm từ 9% trong giai đoạn 1960 - 2000 xuống còn 3% trong giai đoạn 2015 - 2023. Tương tự, tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc cũng giảm từ 10% trong giai đoạn 1980 - 2011 xuống còn 5% trong giai đoạn 2020 - 2023.
-
- Một nhà máy của nhà sản xuất chất bán dẫn Đài Loan TSMC tại Khu Khoa học Trung tâm Đài Loan ở Đài Trung, Đài Loan, vào ngày 25/03/2021. (Ảnh: Sam Yeh / AFP qua Getty Images)
Công ty sản xuất chất bán dẫn Đài Loan (TSMC) được thành lập vào năm 1987, là công ty sản xuất chip hàng đầu thế giới. TSMC chiếm tới 90% sản lượng chip tiên tiến toàn cầu, góp phần tạo dựng vị thế quan trọng của Đài Loan trong địa chính trị quốc tế.
Tuy nhiên, vấn đề già hóa dân số đang đặt ra những thách thức nghiêm trọng đối với năng lực đổi mới và phát triển công nghiệp của Đài Loan. Điều này dẫn đến những lo ngại về sự suy giảm vị thế của Đài Loan trong các ngành công nghệ cao mới nổi trên toàn cầu.
Lực lượng lao động trẻ, đặc biệt là nam giới trong độ tuổi 18 - 35, đóng vai trò quan trọng trong cả nghĩa vụ quân sự và các ngành công nghệ cao, đang đối mặt với sự suy giảm đáng kể. Số lượng nam giới trong độ tuổi này đã giảm từ 3,5 triệu người vào năm 1999 xuống còn 2,7 triệu người vào năm 2023.
Dự báo con số này sẽ tiếp tục giảm xuống còn 2 triệu người vào năm 2035 và 1,4 triệu người vào năm 2050.
Khủng hoảng nhân khẩu có thể dẫn đến sự suy giảm nhanh chóng tầm quan trọng của Đài Loan trong lĩnh vực công nghệ. Việc phụ thuộc gia tăng vào Hoa Kỳ về quốc phòng có thể dẫn đến thay đổi vị thế quốc tế của Đài Loan, từ "đối tác chiến lược" sang "gánh nặng chiến lược".
Cả Trung Quốc đại lục và Đài Loan đều đang đối mặt với những thách thức về kinh tế và nhân khẩu học. Thay vì tập trung vào xung đột, hai bên nên ưu tiên giải quyết những vấn đề nội tại này.
-
- Trực thăng quân sự Trung Quốc bay qua đảo Bình Đàm, một trong những điểm gần nhất của Trung Quốc đại lục tính từ Đài Loan, ở tỉnh Phúc Kiến vào ngày 4 tháng 8 năm 2022, trước cuộc tập trận quân sự lớn ngoài khơi Đài Loan sau chuyến thăm của cựu Chủ tịch Hạ viện Hoa Kỳ Nancy Pelosi tới hòn đảo tự trị này. (Ảnh: HECTOR RETAMAL/AFP via Getty Images)
Hậu quả nhân khẩu học của Chiến tranh Đài Loan
Chiến tranh sẽ gây ra những hậu quả tàn khốc về nhân mạng và di cư dân số. Đối đầu quân sự kéo dài sẽ bào mòn sức mạnh kinh tế và sinh lực của cả hai bên. Đài Loan sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề về kinh tế và nhân khẩu học nếu chiến tranh xảy ra.
- Dòng người di tản: Một lượng lớn người dân sẽ tháo chạy khỏi khu vực chiến tranh, gây áp lực lên hệ thống kinh tế và xã hội của các quốc gia tiếp nhận.
- Đối đầu quân sự kéo dài: Kéo dài tình trạng xung đột sẽ bào mòn sức mạnh và tiềm lực của cả hai bên.
- Suy thoái kinh tế: Chiến tranh gây gián đoạn hoạt động sản xuất, kinh doanh, đầu tư, dẫn đến suy thoái kinh tế.
- Giảm tỷ lệ sinh: Bất ổn chính trị, kinh tế và xã hội sẽ khiến các gia đình trì hoãn việc sinh con, dẫn đến giảm tỷ lệ sinh.
Nếu Đài Loan bị Trung Quốc chiếm giữ, triển vọng chính trị, kinh tế và nhân khẩu học của quốc đảo này thậm chí còn ảm đạm hơn so với Hong Kong.
Chính phủ Trung Quốc có thể tự hào về việc ngăn chặn các cuộc biểu tình chống dẫn độ tại Hong Kong vào năm 2019 và thực thi thành công luật an ninh quốc gia vào năm 2020.
Tuy nhiên, chính sách kiểm soát an ninh hà khắc đã gây ra những hậu quả tiêu cực về mặt xã hội và kinh tế: suy giảm vị thế tài chính của Hong Kong, phá vỡ cầu nối giữa Trung Quốc và phương Tây, làn sóng di cư gia tăng và tỷ lệ sinh giảm mạnh.
Vào giữa năm 2022, dân số Hong Kong trong độ tuổi 20 - 39 giảm 180.000 người so với hai năm trước đó. Điều này cho thấy làn sóng di cư đáng kể của lực lượng lao động trẻ. Đây là nhóm tuổi quan trọng trong lực lượng lao động, có vai trò thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và duy trì tỷ lệ sinh.
Bất luận thắng bại trong trường hợp chiến tranh xảy ra tại Đài Loan, Trung Quốc ắt hẳn sẽ phải gánh chịu các chế tài từ Tây phương, dẫn đến cục diện địa chính trị suy thoái. Hệ quả là xuất khẩu sụt giảm, thất nghiệp gia tăng và tỷ suất sinh rơi tự do.
Mọi nỗ lực trước đây của Trung Quốc nhằm kích thích tỷ suất sinh đều đạt hiệu quả hạn chế; không một biện pháp nào có thể bù đắp được sự suy giảm tỷ suất sinh do chiến tranh Đài Loan gây ra. Giả thiết Trung Quốc có thể ổn định tỷ suất sinh ở mức 0,7 thì dân số nước này sẽ giảm xuống còn 1,01 tỷ vào năm 2050 và 280 triệu vào năm 2100, tương ứng với 11% và 3% tổng dân số thế giới.
Hậu quả của chiến tranh không chỉ giới hạn ở Trung Quốc và Đài Loan. Cuộc xâm lược Ukraine của Nga đã dẫn đến giá năng lượng tăng vọt, kinh tế trì trệ và lạm phát cao ở châu Âu, do đó làm giảm tỷ suất sinh. Năm 2023, tỷ lệ sinh giảm 11% và 7% lần lượt tại Ba Lan và Đức.
Với nền kinh tế lớn gấp 10 lần Nga, Trung Quốc hiện là đối tác thương mại chính của hơn 140 nền kinh tế. Chiến tranh Đài Loan sẽ dẫn đến suy thoái toàn cầu, cũng như sự suy giảm tỷ suất sinh ở nhiều quốc gia, đặc biệt là Hàn Quốc và Nhật Bản.
Mỹ, với tỷ suất sinh giảm từ 2,1 vào năm 2007 xuống 1,6 vào năm 2023, cũng đang đối mặt với tình trạng kinh tế trì trệ do già hóa dân số, tuy không nghiêm trọng bằng các đồng minh, bao gồm Canada, Anh quốc, Úc, New Zealand, Liên minh Châu Âu, Nhật Bản và Hàn Quốc.
Tỷ trọng của các quốc gia này cộng lại trong nền kinh tế toàn cầu giảm từ 77% năm 2003 xuống 56% năm 2023, và xu hướng này sẽ tiếp tục. Nếu chiến tranh Đài Loan bùng nổ, nó sẽ thúc đẩy nhanh các xu hướng này, dẫn đến bất ổn toàn cầu và thậm chí là sự sụp đổ của trật tự thế giới do Hoa Kỳ dẫn đầu.
Thời gian không ủng hộ Trung Quốc, Đài Loan, cũng như Hoa Kỳ. Ba bên cần thể hiện đủ trí tuệ và lòng dũng cảm để đạt được hòa bình lâu dài trên eo biển Đài Loan - và tránh rơi xuống vực thẳm về nhân khẩu.
Huyền Anh tổng hợp
