Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) vừa kết thúc hội nghị thượng đỉnh kéo dài hai ngày tại thủ đô Vilnius của Litva. Thông cáo do hội nghị thượng đỉnh nhắc lại rằng Trung Quốc đặt ra một thách thức mang tính hệ thống đối với "lợi ích, an ninh và giá trị" của NATO. Thông cáo cũng nêu rõ sẽ tăng cường đối thoại và hợp tác với các đối tác châu Á - Thái Bình Dương.
Trung Quốc đã phản ứng gay gắt với thông cáo của NATO là "đầy tâm lý Chiến tranh Lạnh và định kiến về ý thức hệ", đồng thời bày tỏ sự phản đối kiên quyết của nước này đối với "sự bành trướng về phía đông của NATO sang châu Á - Thái Bình Dương". Vậy chính xác thì tại sao NATO lại chuyển hướng sang khu vực châu Á - Thái Bình Dương? NATO lo ngại gì về Trung Quốc? Sự hợp tác của NATO với các đối tác châu Á - Thái Bình Dương sẽ ảnh hưởng thế nào đến Trung Quốc?
Lợi ích của NATO ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương
Thông cáo của hội nghị thượng đỉnh NATO nêu rõ lợi ích của NATO ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
“Khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương có tầm quan trọng lớn đối với NATO vì những diễn biến trong khu vực có thể ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh châu Âu - Đại Tây Dương”, thông cáo viết.
Thông cáo cho biết NATO sẽ tiếp tục tăng cường đối thoại và hợp tác với các đối tác của mình ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương như Úc, Nhật Bản, New Zealand và Hàn Quốc.
"Chúng tôi sẽ tăng cường đối thoại và hợp tác hơn nữa để giải quyết các thách thức an ninh chung, bao gồm cả lĩnh vực phòng thủ mạng, công nghệ và các lĩnh vực hỗn hợp, đồng thời củng cố bởi cam kết chung nhằm duy trì luật pháp quốc tế và trật tự quốc tế dựa trên luật lệ”.
Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc và New Zealand còn được gọi là "Bộ tứ châu Á - Thái Bình Dương" (AP4). Đây cũng là năm thứ hai liên tiếp lãnh đạo của bốn nước được mời tham dự hội nghị cấp cao NATO.
Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg hôm 10/7 đã viết trên tạp chí Foreign Affairs rằng ông đã mời các nhà lãnh đạo của “bộ tứ châu Á - Thái Bình Dương” tham dự hội nghị thượng đỉnh vì: "Mặc dù NATO là một liên minh khu vực của Châu Âu và Bắc Mỹ, nhưng tổ chức này phải đối mặt với những thách thức toàn cầu”.
“Chúng ta phải chia sẻ hiểu biết chung về những rủi ro an ninh mà chúng ta phải đối mặt và hợp tác cùng nhau để tăng cường khả năng phục hồi của các xã hội, nền kinh tế và nền dân chủ”.
Ngoài việc mời các nhà lãnh đạo tham dự hội nghị thượng đỉnh NATO, từ năm 2020, Ngoại trưởng 4 nước châu Á - Thái Bình Dương đã tổ chức đối thoại với Ngoại trưởng các nước NATO. Bộ trưởng Quốc phòng các bên cũng tham gia đối thoại.
NATO tin rằng những cuộc đối thoại như vậy đảm bảo rằng liên minh quân sự này và các đối tác của mình có thể nâng cao nhận thức chung về các diễn biến an ninh ở khu vực xuyên Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.
Những vấn đề này bao gồm cuộc chiến của Nga với Ukraine, sự thay đổi trong cán cân quyền lực toàn cầu và sự trỗi dậy của Trung Quốc, cũng như tình hình an ninh trên bán đảo Triều Tiên.
Ngoài ra, các đối tác ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương mang đến một viễn cảnh độc đáo cho các cuộc thảo luận chính sách của NATO về những thách thức an ninh chung như phòng thủ mạng, tác động an ninh của biến đổi khí hậu, an ninh hàng hải và kiểm soát vũ khí.
Ngoài ra còn có sự đồng thuận ngày càng tăng rằng an ninh xuyên Đại Tây Dương và châu Á - Thái Bình Dương là không thể tách rời. Tại hội nghị thượng đỉnh Vilnius, cả Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida và Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol đều đề cập rằng an ninh xuyên Đại Tây Dương và khu vực Ấn Độ Dương- T hái Bình Dương có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.
Trên thực tế, ông Fumio Kishida được biết đến là nhà lãnh đạo đầu tiên kết nối an ninh xuyên Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Sau khi Nga xâm lược Ukraine vào tháng 2/2022, ông Kishida đã đi đầu trong việc đề xuất rằng "Ukraine ngày nay là Đông Á của ngày mai".
Ông Kevin Rudd, cựu Thủ tướng Úc và hiện là Đại sứ Úc tại Hoa Kỳ, đã phát biểu tại một cuộc hội thảo về quan hệ đối tác của NATO với "bộ tứ châu Á - Thái Bình Dương" hôm 11/7 tại viện nghiên cứu Hòa bình Hoa Kỳ có trụ sở tại Washington.
Ông cho rằng sự chú ý của châu Âu đối với khu vực châu Á - Thái Bình Dương trong nhiều năm bắt nguồn từ tầm quan trọng về kinh tế của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, và giờ đây châu Âu nhận thấy một loạt thách thức an ninh tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến châu Âu.
Theo ông, một thực tế mới mà thế giới đang phải đối mặt là dù trong lĩnh vực không gian mạng hay không gian vũ trụ, những mối đe dọa như vậy ngày càng “liền mạch” và không thể phân chia theo các phạm trù địa lý thuần túy. Ông nói thêm, thậm chí về mặt địa lý, các mối đe dọa xuyên Đại Tây Dương và châu Á - Thái Bình Dương có mối liên hệ với nhau.
“Thực tế là một phần lớn thương mại toàn cầu đến các nền kinh tế lớn ở Đông Bắc Á, chẳng hạn như Nhật Bản và Hàn Quốc, thông qua Biển Đông, cho thấy đây không chỉ là mối quan tâm của các nước láng giềng mà còn là mối quan tâm toàn cầu”, ông lập luận.
Những lo ngại của NATO về Trung Quốc ngày càng cụ thể
Đối với NATO, Trung Quốc là một phần của thách thức toàn cầu mà liên minh quân sự này đang phải đối mặt. Thông cáo chung của hội nghị thượng đỉnh tại Vilnius của NATO có 90 đoạn, 5 trong số đó nói về Trung Quốc.
“Tham vọng công khai và các chính sách cưỡng chế của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thách thức lợi ích, an ninh và giá trị của chúng tôi”, thông cáo viết. Tuy nhiên, đây không phải là lần đầu tiên NATO mô tả Trung Quốc theo cách này.
Vào năm 2022, NATO lần đầu tiên đề cập rằng Bắc Kinh đặt ra thách thức đối với "an ninh, lợi ích và giá trị của NATO" trong tài liệu "Khái niệm chiến lược mới".
Bà Kristine Berzina, nhà nghiên cứu cấp cao tại Marshall của Đức, tin rằng so với năm ngoái, thông cáo năm nay của NATO thể hiện cụ thể hơn mối đe dọa từ Trung Quốc.
"Thông cáo đã đi vào rất nhiều chi tiết, điều này dường như cho thấy một đánh giá nghiêm túc hơn của NATO về mối đe dọa tiềm ẩn từ Trung Quốc. Vấn đề không nhất thiết là về những gì Trung Quốc đang làm ở Thái Bình Dương, mà là những gì đang diễn ra bên trong NATO. Đây là điều tối quan trọng”.
Thông cáo nói rằng Trung Quốc sử dụng một loạt các công cụ chính trị, kinh tế và quân sự để mở rộng ảnh hưởng toàn cầu và phô trương sức mạnh của mình, trong khi vẫn không rõ ràng về chiến lược, ý định và việc xây dựng quân đội của mình. Ngoài ra, các hoạt động hỗn hợp và không gian mạng độc hại của Trung Quốc, với những lời hoa mỹ mang tính đối đầu và thông tin sai lệch, nhắm vào các đồng minh và làm tổn hại đến an ninh của liên minh.
Thông cáo nói rằng mối quan hệ đối tác chiến lược ngày càng sâu sắc của Trung Quốc và Nga đang "làm suy yếu trật tự quốc tế dựa trên luật lệ" và đi ngược lại các giá trị và lợi ích của NATO. Thông cáo của NATO cũng chỉ trích Trung Quốc “bí mật mở rộng và đa dạng hóa kho vũ khí hạt nhân của mình”.
Bà Kristine Berzina tin rằng NATO cung cấp những chi tiết bổ sung này vì mục đích rõ ràng và không muốn ý định của mình bị hiểu lầm. Bà cũng cho biết NATO không gay gắt với Trung Quốc về Nga như đối với Iran và Belarus. Trong thông cáo, NATO cho biết họ "vẫn sẵn sàng tham gia một cách xây dựng với Trung Quốc, bao gồm cả việc thiết lập sự minh bạch theo hướng đôi bên cùng có lợi". Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cũng nhiều lần nhấn mạnh NATO không coi Trung Quốc là "đối thủ".
Tuy nhiên, luận điệu của NATO vấp phải phản ứng mạnh mẽ từ Trung Quốc. Phát ngôn viên của phái đoàn Trung Quốc tại Liên minh châu Âu (EU) nói rằng thông cáo của NATO "đầy tâm lý Chiến tranh Lạnh và định kiến về ý thức hệ" và rằng "NATO, với tư cách là sản phẩm của Chiến tranh Lạnh, có rất nhiều dấu ấn xấu trong lịch sử”.
Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân lập luận rằng sau khi NATO "làm rối tung châu Âu", họ "đã cố gắng làm rối tung khu vực châu Á - Thái Bình Dương và thế giới”.
Không phải là ‘phiên bản NATO châu Á - Thái Bình Dương’
Nhưng NATO không có ý định mời các quốc gia châu Á gia nhập liên minh. Bà Julianne Smitth, Đại sứ Hoa Kỳ tại NATO, nói với đài VOA bên lề hội nghị thượng đỉnh NATO ở Litva hôm 12/7: “Chúng tôi không bổ sung thêm thành viên từ khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”.
“Chúng tôi đang phá bỏ các rào cản giữa các đồng minh của Mỹ ở Đại Tây Dương và các đồng minh của Mỹ ở Thái Bình Dương để giải quyết những thách thức chung về an ninh mạng, các công nghệ mới nổi và đột phá, an ninh hàng hải, v.v"., bà nói.
“Trên một loạt vấn đề, chúng ta có thể học hỏi lẫn nhau mà không cần chính thức đưa bất kỳ quốc gia nào ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vào liên minh”.
Hồi tháng 5, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida nhấn mạnh Nhật Bản không có kế hoạch trở thành thành viên NATO khi chủ trì hội nghị thượng đỉnh G7 ở Hiroshima.
Bà Berzina tin rằng giai đoạn hợp tác hiện tại giữa NATO và các quốc gia châu Á - Thái Bình Dương không nhằm vào những gì Trung Quốc làm ở châu Á - Thái Bình Dương.
"Nhìn vào tình hình hiện tại, điều cốt yếu là phải chống lại bất kỳ hành động nào mà Trung Quốc thực hiện bên trong các quốc gia này. Do đó, đây không phải là việc NATO nhắm vào Trung Quốc, cũng không phải NATO định vị mình theo cách này để cạnh tranh với Trung Quốc, mà là NATO làm thế nào để giúp các nước Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cùng phát triển với các nước NATO, nhiều lĩnh vực đang phát triển nhanh chóng... Tất cả chúng ta cần có những giải pháp tốt hơn”.
“Chúng ta nghĩ như thế nào về những công nghệ mới nổi và đột phá này, và chúng ta quản lý chúng như thế nào? Làm cách nào để chúng ta giải quyết ngưỡng hiểu biết về các mối đe dọa và sự phát triển hỗn hợp cũng như cách chúng ta giải quyết tốt hơn vấn đề an ninh mạng. Tất cả những điều này đều nhằm tăng cường các biện pháp bảo vệ để chống lại bất kỳ kẻ xấu nào”.
Bà nói, trừ khi Trung Quốc biến mình thành một trong những mối đe dọa kể trên, bằng không Trung Quốc sẽ không gặp phải sự kháng cự từ NATO và bộ tứ châu Á - Thái Bình Dương.
Tại hội nghị thượng đỉnh này, Nhật Bản và Hàn Quốc đã lần lượt ký kết Chương trình hợp tác được điều chỉnh riêng (ITPP) với NATO, thay thế và nâng cấp quan hệ song phương từ Chương trình Hợp tác Đối tác cá nhân (IPCP) được thiết lập vào năm 2012 lên một tầm cao mới.
Sự hợp tác giữa NATO và Nhật Bản bao gồm 16 lĩnh vực bao gồm ứng phó phòng thủ mạng và an ninh không gian, trong khi sự hợp tác giữa Hàn Quốc và NATO bao gồm 11 lĩnh vực, trong đó bao gồm không phổ biến vũ khí hạt nhân và an ninh mạng.
Ngoài ra, với tư cách là "đối tác NATO có giá trị sâu sắc" và "đối tác được đánh giá cao của NATO", Úc và New Zealand sẽ tăng cường hợp tác hơn nữa với NATO về an ninh mạng, công nghệ mới và biến đổi khí hậu.
Vấn đề Đài Loan
Trong thông cáo, NATO không đề cập đến Đài Loan, vốn được coi là lợi ích cốt lõi của Trung Quốc, nhưng Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg đã đề cập đến "mối đe dọa đối với Đài Loan" của Trung Quốc trong cuộc họp báo hôm 12/7.
Trên thực tế, các nhà phân tích lo ngại rằng vấn đề Đài Loan có thể tạo ra sự chia rẽ lớn trong nội bộ NATO. Trong một cuộc phỏng vấn với đài VOA, ông Garrett Martin, đồng Giám đốc Trung tâm Chính sách xuyên Đại Tây Dương cho biết, trong trường hợp xảy ra xung đột ở Eo biển Đài Loan, các nước châu Á - Thái Bình Dương sẽ phối hợp với NATO như thế nào mới là câu hỏi cốt lõi cần được đặt ra.
"Mỹ có thể mong đợi sự hỗ trợ kinh tế và chính trị từ người châu Âu ở mức độ nào? Điều đó rất quan trọng. Chúng ta đã chứng kiến việc áp dụng rộng rãi các biện pháp trừng phạt kinh tế đối với Nga. Câu hỏi đặt ra là liệu người châu Âu có sẵn sàng làm điều đó trong khi mức độ can dự và phụ thuộc lẫn nhau (với Trung Quốc) ngày càng lớn hay không? Theo tôi, đó mới là câu hỏi cốt lõi”.
Ông cho biết, do cuộc chiến ở Ukraine và sự ủng hộ của Trung Quốc đối với Nga, các nước NATO ngày càng nhận thức rõ hơn về thách thức của Trung Quốc và nhận ra rằng không thể tiếp tục bỏ qua thách thức này, nhưng NATO bị chia rẽ về cách thực hiện chính sách như vậy.
Litva, nước chủ nhà của hội nghị thượng đỉnh NATO, đã công bố chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương vào đêm trước hội nghị thượng đỉnh, đồng thời đưa ra một loạt chỉ trích đối với Trung Quốc một cách nghiêm khắc và hiếm gặp. Thậm chí, nước này còn vạch rõ “lằn ranh đỏ” đối với Trung Quốc trong cuộc chiến Ukraine và vấn đề Đài Loan.
Tài liệu vỏn vẹn chục trang này cũng hơn chục lần đề cập đến Đài Loan và Eo biển Đài Loan, nhấn mạnh rằng “sự hỗ trợ quân sự cho cuộc chiến tranh xâm lược của Nga đối với Ukraine, cũng như việc sử dụng vũ lực hoặc đe dọa để thay đổi hiện trạng ở khu vực Eo biển Đài Loan, là những lằn ranh đỏ”.
Mặt khác, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tin rằng châu Âu không nên đi theo vết xe đổ của bất kỳ ai khác khi đề cập đến vấn đề Đài Loan. Ông lo ngại châu Âu sẽ bị kéo vào những cuộc khủng hoảng mà họ không muốn can dự, chẳng hạn như Đài Loan.
Đức cũng rất thận trọng trong vấn đề Đài Loan. Chiến lược an ninh quốc gia mới của nước này không đề cập đến Đài Loan. Nhưng chiến lược của Trung Quốc đưa ra hôm 13/7 có một đoạn đề cập đến Đài Loan.
Chiến lược này nói rằng Đức theo đuổi chính sách Một Trung Quốc, tuy nhiên, nước này cũng duy trì quan hệ tốt với Đài Loan và hy vọng mở rộng mối bang giao này. Đức ủng hộ việc Đài Loan tham gia các tổ chức quốc tế về các vấn đề cụ thể. Những thay đổi đối với hiện trạng ở Đài Loan chỉ có thể được thực hiện một cách hòa bình và với sự đồng thuận của cả hai bên. Việc Đài Loan leo thang quân sự sẽ ảnh hưởng đến lợi ích của Đức và châu Âu.
Ông Macron tiếp tục bày tỏ quan điểm phản đối kế hoạch thành lập văn phòng liên lạc của NATO tại Nhật Bản trong cuộc họp báo sau hội nghị thượng đỉnh.
"Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương không phải là Bắc Đại Tây Dương và chúng ta không thể tạo ấn tượng rằng NATO đang xây dựng tính hợp pháp và sự hiện diện địa lý ở nơi khác”, Tổng thống Pháp nhấn mạnh.
Trước hội nghị thượng đỉnh, Pháp cũng bày tỏ sự phản đối về việc này. Có lẽ vì sự phản đối của Pháp nên thông cáo của hội nghị thượng đỉnh không đề cập đến kế hoạch thành lập văn phòng liên lạc tại Nhật Bản.
Tuy nhiên, Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg cho biết sau hội nghị thượng đỉnh rằng các kế hoạch thành lập văn phòng liên lạc của NATO ở Tokyo vẫn "được thảo luận".
Bất chấp sự phản đối việc thành lập văn phòng liên lạc ở Tokyo, Pháp đã cử 10 máy bay chiến đấu tham gia cuộc tập trận với Hoa Kỳ trên hòn đảo ở Thái Bình Dương trước hội nghị thượng đỉnh NATO ở Litva.
Trong khi đó, quân đội Anh đang huấn luyện ở Nhật Bản, một tàu chiến Canada đang hoạt động cùng với một tàu khu trục Hoa Kỳ ở Eo biển Đài Loan vào tháng 6 và tàu chiến Hoa Kỳ suýt chút nữa va chạm với một tàu chiến Trung Quốc.
Phát biểu tại Đối thoại an ninh quốc phòng Shangri-La hồi tháng trước, Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistors tuyên bố rằng Berlin sẽ gửi hai tàu hải quân đến Thái Bình Dương vào năm tới.
Huyền Anh tổng hợp
